بررسی پتانسیل معدنی استان ایلام
(فهرست مطالب)
عنوان صفحه
چکیده
مقدمه
فصل اول تاریخچه مطالب قبلی
1-1- مقدمه 6
1-2- مشخصات جغرافیایی استان 6
1-3- راههای ارتباطی 12
فصل دوم ژئو مرفولوژی منطقه
2-1- مقدمه 14
2-2- زمین شناسی ناحیه ای 16
2-3- چینه شناسی استان 19
فصل سوم پی جویی وپتانسیل یابی
3-1- سنگ آهک 31
3-2- گوگرد 36
3-3- سنگ های تزئینی 43
3-4- دولو میت 53
3-5- گچ 62
3-6- بیتومین و قیر طبیعی 68
فصل چهارم بررسی کانیهای سنگین منطقه ایلا م
4-1- مقدمه 72
4-2- مشخصات سطحی زمین 72
4-3- طرح اکتشاف ونمونه برداری 73
4-4- تشریح نتایج 75
نتایج و پیشنهادات 80
منابع و مراجع 82
چكیده
در رابطه با طرح پی جویی و پتانسیل یابی كانسارهای غیر فلزی كانسارهای استان ایلام ، مواردزیر استفاده و نقشه های مورد نظرتهیه گردیده است. این مدارك عبارتند از :
1- فتوژئولوژی عكسهای هوایی مناطق موجود در برگه های (sheet) های حمیل، چغا كبود، جویزر، زرنه و رووان.
2- تهیه نقشه های پایه و اصلاح این نقشه ها با توجه به عملیات صحرایی
3- تهیه 5 نقشه زمین شناسی و معدنی با مقیاس 50000 :1 كه واجد نقاط معدنی مشخص شده در طرح می باشد.
4- نمونه برداری از مناطق یاد شده و آنالیز نمونه های مذكور.
5- تهیه گزارش مربوط به طرح پی جویی و پتانسیل یابی كانسارهای غیر فلزی.
در این طرح جمعاً تعداد 40 آنالیز بر روی نمونه ها صورت گرفته است و تعداد 100 شبانه روز برای طرح مذكور كار صحرایی صورت گرفته است و نتیجه آن مشخص شدن تعدادی اندیس معدنی می باشد.
در بازدیدهای اولیه این ناحیه سنگ شیلی سیاه رنگ كربناته حاوی ذرات پراكنده سولفید به همراه كانی سبز رنگ و اكسیدهای آهن جلب توجه نموده است.
بر اساس نقشه های تهیه شده و مطالعات انجام شده وجود ناهنجاری های باریت و نیز بیتومین و كمی فسفات و سیلستین به همراه ناهنجاری های سولفورهای آهن (پیریت و ماركاسیت) حاوی مقادیری ارسنیك، روشن گردید. در حالیكه آثار كانیهای مس در سطح زمین یافت نشد. در هر حال نتایج آزمایشات عنصری می تواند امكان حضور عناصر دیگر را بازگو نماید.
مقدمه
منطقه زاگرس كمی كمتر از پهنه میهن را در بردارد، در حالیكه بجز نفت كه یك كانسار مواد آلی است، تقریباً هیچ گونه اطلاعات معدنی و علمی و اقتصادی از این ناحیه عظیم در دست نیست. امید است با پیگیری مطالعات كه آغازش با این گونه پروژه هاست، بتوان با ایجاد كمترین هزینه توان معدنی آنرا مورد پژوهش و ارزیابی قرار داد.
در اكتشافات ژئوشیمیایی، ویژگی های ژئوشیمیایی و كانی سنگین كمپلكس های زمین شناسی مورد مطالعه قرار می گیرد. در این ره گذر مسائل نمایان شده در اثر مطالعات فاز قبلی مورد بررسی قرار گرفته و نواحی امیدبخش معدنی با ارزیابی قابلیت تولید معدن آن در فازهای تفصیلی تر بدست می آید.
ناحیه اكتشافی مورد درخواست در خط راست حدود 35 كیلومتری باختر تا شمال باختری شهر ایلام در منطقه ای كوهستانی قرار دارد. گستره مزبور از نظر زمین شناسی در منطقه زاگرس و در قلمرو سنگ های رسوبی با روند ساختاری شمال باختری قرار دارد.
كوشش بر آنست كه با ایجاد كمترین هزینه و با بازدهی مناسب طرح اكتشاف ناحیه تدوین گردیده و نتیجه گیری لازم برای پاسخ به سؤال اصلی معدنی ناحیه مزبور، یعنی وجود كانی سازی مس ارائه شود.
خاطرنشان می سازد كه زون زاگرس حدود مساحت كشور را در بر گرفته این در حالی است كه كمترین اطلاعات زمین شناسی را داراست، به ویژه از نظر تحقیقات معدنی بجز نفت عملاً صفر است شاید زمان آن رسیده باشد كه این ناحیه عظیم را برای استفاده از كانیهای صنعتی و مهمتر از آن تحقیق پتانسیل معدنی آن مورد پژوهش قرار داد.
فصل اول
تاریخچة مطالعات قبلی
1-1-مقدمه
استان ایلام طبق تقسیمات زمین شناسی در بخش زاگرس چین خورده یا زاگرس خارجی واقع در جنوب غربی ایران واقع شده است پهنای این زون را 150 تا 250 كیلومتر تخمین زده اند، احتمالاً در برخی نواحی به زیر زاگرس رورانده كشیده می شود. این ناحیه توسط شركت ملی نفت ایران تهیه شده است علاوه بر مطالعات فوق كه بیشتر به صورت ناحیه ای و برای كارهای نفتی صورت گرفته است مطالعاتی كه در استان ایلام و در رابطه با مواد معدنی تا كنون صورت گرفته عبارتند از:
- طرح مطالعاتی مواد اولیه مصالح ساختمانی استان ایلام كه توسط یك گروه مطالعاتی در سال 1362 صورت گرفته است.
- گزارش طرح مطالعه پی جویی مواد معدنی دولومیت و خاكهای صنعتی استان ایلام – علی امامعلی پور – میرصالح میر – محمدی – مجری طرح: محمدعلی رضا قلی
- گزارش پراكندگی و تخمین ذخیره شن و ماسه شهریور 63 منوچهر سالمی، مجید ابراهیمی ساعتی.
هر چند از دیدگاه زمین شناسی و معدنی نقاط كور فراوانی در استان دیده می شود اما مطالعات فوق كمك شایان توجهی درباره كانسارهای موجود در استان نموده است بطوریكه تقریباً منابع گچ، آهك، شن و ماسه و خاك رس استان شناسایی شده و در بیشتر نقاط نیز به مرحلة بهره برداری رسیده است.
1-2-مشخصات جغرافیائی استان
استان ایلام با مساحتی حدود 19045 كیلومتر مربع تقریباً 2/1 درصد مساحت كل كشور در غرب ایران بین 31 درجه و 58 دقیقه تا 34 درجه و 15 دقیقه عرض شمالی و 45 درجه 24 دقیقه تا 48 درجه و 10 دقیقه
طول شرقی قرار دارد.
استان ایلام از شمال به استان كرمانشاه از غرب به كشور عراق (در حدود 430 كیلومتر از مرز مشترك ایران و عراق در این استان می باشد.) از جنوب به قسمتی از استان خوزستان و از شرق به استان لرستان محدود بوده و بر اساس آخرین تقسیمات كشوری دارای 5 شهرستان 12 بخش و 41 دهستان و 1022 آبادی می باشد. استان تا قبل از سال 1343 یكی از شهرستانهای تابع استان كرمانشاه بوده و سپس با تغییراتی از نظر تقسیمات كشوری و منظم شدن دهستانهای مجاور در سال 1345 به فرمانداری كل و در سال 1353 به استان تبدیل گردید. شهرستان ایلام در فاصله حدود 730 كیلومتری تهران واقع شده و دارای مساحتی در حدود 4000 كیلومتر مربع و ارتفاع آن از سطح دریا 1319 متر می باشد.
شهرایلام در دره ای كوهستانی قرار گرفته و با ارتفاعات كبیر كوه (در جنوب شرقی) و مانشت (شمال و شرق) محصور گردیده است، استان ایلام منطقه ای است كوهستانی كه مهمترین كوههای آن عبارتند از: كبیر كوه كه بلندترین قله آن ورزین دارای ارتفاع 3062 متر و دینار كوه كه بلندترین قله آن 2600 متر ارتفاع دارد، رشد سالانه جمعیت در دهه گذشته 5/4 درصد بوده كه در بعضی از بخشهای استان به 7% نیز می رسد. رشد نرخ بیكاری استان حدود 20% می باشد فعالیت اغلب ساكنین استان را دامداری توأم با كشاورزی تشكیل می دهد. از مساحت استان ،469000 هكتار جنگل، 1200000 هكتار مراتع، 200000 هكتار اراضی دیم و 50000 هكتار اراضی آبی می باشد.
در این استان طوایف عرب، لر و كرد وجود دارد كه علیرغم تنوع در گویش و فرهنگ همه در اعتقاد به مذهب شیعه اثنی عشری و وفاداری به انقلاب اسلامی مشترك می باشند. (حدود 93/99 درصد مسلمان هستند) با توجه به سرشماری سال 1370 جمعیت استان به حدود (440693) نفر رسید مردم ایلام در زمره
مطمئن ترین مرزداران كشور هستند كه طی 8 سال دفاع مقدس با نثار خون شهیدان خود این واقعیت را ثابت كردند.
مهمترین ارتفاعات این استان عبارتند از:
1- كبیر كوه، كه جهت آن از شمال غرب به جنوب شرقی استان ایلام بوده و بلندترین قله آن بنام ورزین 3062 متر از سطح دریا ارتفاع دارد.
2- دینار كوه، با ارتفاع 2600 متر از شعب كبیركوه بوده و بین آبدانان و دهلران واقع است.
3- كوههای یخجیر، سیاه كوه، سرخ كوه، حمرین كوه، از ارتفاعات مهم منطقه محسوب شده و از شعبات كبیركوه بشمار می روند.
بخش جنوبی استان ایلام كه عمدتاً اراضی شهرهای مهران و دهلران را در بر می گیرد، خالی از ارتفاعات و مركب از دشتهای صاف و هموار است.
دشتها:
دشتهای مهم استان عبارتند از دشت مهران، محسن آب، حسین آباد، دشت كلات، مورموری در آبدانان و دشت عباس.
استان ایلام از نظر اقلیمی جزء مناطق گرم ایران بشمار می رود ولی عامل ارتفاع نقش مهمی در تنظیم وضع اقلیمی وفصول درجه حرارت محلی دارد. خصوصیت یك چنین منطقه ای اختلاف زیاد درجه حرارت شب و روز و بین كوه و دشت می باشد.
در تیر ماه درجه حرارت دما به 400 درجه سانتی گراد می رسد كه همین پدیده به فرسایش مكانیكی كمك می نماید. به هنگام گرمای تابستان، مردم ناگزیر به داخل كوهها و دره های واقع بین دو چین خوردگی مهم
كبیركوه و انجیركوه پناه می برند و به هنگام سرمای زمستان روانه مناطق شرق بین النهرین می شوند. به این ترتیب تنها منطقه ای كه در تمام سال از حداقل رطوبت لازم برای زندگی برخوردار می باشد، همان دره های واقع بین دو چین خوردگی است. باران بهاره در پشت كوه زیاد است. میزان بارندگی در مناطق مهران و دهلران سالیانه حدود 200 تا 300 میلی متر است و در شمال و شمال شرقی استان به 300 تا 900 میلیمتر می رسد. میزان متوسط باران سالانه 390 میلی متر است ولی در ارتفاعات هر زمستان باید انتظار برف را داشت.
هوای سرتاسر ایلام با وجود كوهستانی بودن منطقه در زمستان مه آلود و در تابستان بر اثر گرمای شدید دشت و سوختن علفها و وزش بادها از دشت به كوه غبارآلود است. می توان گفت كه روی هم رفته در بخش كوهستانی 8 ماه و در بخش دشتها 4-3 ماه خوش هوائی وجود دارد. به طور كلی می توان گفت كه شهر ایلام منطقه ایست كه با ارتفاع زیاد سرد سیری بوده و از هوایی سالم بخصوص در فصل تابستان معتدل برخوردار است.
در صورتیكه منطقه مهران چون در دشت واقع شده و ارتفاع كمتری دارد. دارای آب و هوای گرم است (وزش بادهای گرم در تابستان مزید بر گرمای هوای این منطقه در تابستان می شود).
آب :
با توجه به میزان بارندگی و وجود رودخانه های متعدد، اكثر مناطق این استان از نظر تأمین آب دارای شرایط مطلوبی است. ولی با توجه به اینكه محل استخراج معادن عمدتاً در نقاط دور از نواحی مسكونی می باشد مسئله تأمین آب مورد نیاز برای معادن و یا تأسیسات و كارخانجات بهره برداری و تولیدی از اهمیت خاص برخوردار است.
منابع آب سطح استان را در دو بخش آبهای سطحی (رودخانه ها) و آبهای زیرزمینی می توان بررسی نمود:
رودخانه ها: رودخانه های این استان عموماً از كبیركوه سرچشمه می گیرند و به طرف شرق جریان دارند.تعدادی از آنها به رودخانه سیمره منتهی شده و برخی دیگر از مرز كشور عبور كرده و به خارج از كشور می ریزند. استان از نظر حجم آب رودخانه غنی است و علی الظاهر تعداد رودخانه ها بیش از 11 بستر با آبدهی های مختلف گزارش شده است كه مورد استفاده 146 آبادی قرار می
گیرند و بر روی آنها بیش از 255 هكتار از اراضی را آبیاری می كند، مهمترین رودخانه های این استان عبارتند از:
رودخانه های سرابله، چرداول، سراب كلان، سراب زنجیره، گرو، گنجه، كلم، سیكان و شیخ مكانی كه اغلب از كبیركوه سرچشمه گرفته و پس از مشروب نمودن اراضی وسیعی از استان به رودخانه سیمره می ریزد.رودخانه كنجانچم (آبدهی این رودخانه در زمستان و بهار 5-4 متر مكعب در ثانیه و در پائیز و زمستان 2-8/0 متر مكعب و در مواقع سیلابی نیز به 500 متر مكعب در ثانیه می رسد)، چنگوله (5/1 متر مكعب در ثانیه آبدهی دارد و دارای املاح سولفاته و كلرور است)، گاوی (كه از جمله رودخانه های سیلابی بشمار می رود و حدوداً 2-1 ماه در سال آب دارد) و میمه (2 متر مكعب در ثانیه آبدهی دارد و دارای املاح فسفره است) از دیگر رودخانه های این استان محسوب می گردد.
آبهای زیرزمینی:
با وجود پهنه های وسیعی از طبقات غیر قابل نفوذ در سطح استان، سفره های آب زیرزمینی در اكثر مناطق وجود داشته و مورد بهره برداری قرار می گیرد.خروج آب زیرزمینی به سطح زمین به صورت چشمه های متنوع، عمدتاً در كنار ارتفاعات دیده می شود كه سرچشمه برخی از رودخانه های منطقه را تشكیل می دهند. این چشمه ها اغلب از لایه های آهكی و در
فصل مشترك آهكها با لایه های نفوذ ناپذیر مجاور خارج می گردند مهمترین این چشمه ها در مناطق سراب، سراب كارزان، سراب باغ، دره شهر و سراب آبدانان دیده می شوند.
سفره های آبرفتی در كلیه دشتهای آبرفتی وجود دارد و بر حسب نوع لایه های زمین شناسی اطراف دشت كیفیت آب سفره ها متفاوت است.
در دشت ایلام سطح آب زیرزمینی بالا است و متوسط عمق آب در حدود 3 متر می باشد. كیفیت آب مناسب بوده و از تیپ كربناته است.
در دشت صالح آباد سفره آب زیرزمینی گسترش مناسب دارد لیكن درصد املاح آب بالاست و تیپ آب كلروره و سولفاته است. در قسمتهای جنوبی تر دشت رودخانه كنجانچم دارای آب شور است.
در سفره آب زیرزمینی دشت مهران، سطح آب بالا بوده و میانگین آن بالای 3 متر است. كیفیت آب در بخشی كه توسط رودخانه كنجانچم تغذیه می شود مناسب نیست و نسبتاً شور است ولی در بخشی كه توسط رودخانه گاوی تغذیه می گردد. از شرایط بهتری برخوردار است.
در دشت دهلران، سطح آب زیرزمینی دشت نسبتاً بالاست و دارای عمقی معادل 6 متر می باشد. كیفیت آب در بخش بالای دشت مناسب است ولی در وسط دشت وجود آب شور محدودیت هائی در بهره برداری از چاههای آب ایجاد می كند.
دشت عباس – گرچه این دشت وسیع توسط آبرفت پوشیده شده است، لیكن ضخامت آبرفت در بخش اعظم دشت ناچیز است. در بخش شرقی دشت وجود آب با كیفیت مناسب امكان بهره برداری از آن را فراهم كرده است. قابل توجه است كه سفره آب سطحی این دشت دارای كیفیت نامناسب می باشد.
دشت كارزان – اگرچه وجود چشمه های فراوان در این دشت، حفر چاههای آبرفتی را منتفی می كند، لیكن
می توان اظهار نمود كه سطح آب زیرزمینی در این دشت بالا بوده و كیفیت آن مطلوب می باشد.
دشت هلیلان – این دشت نیز دارای سفره های آبرفتی مناسب می باشد. و كیفیت آب آن خوب است سفره های آب زیرزمینی موجود در آهكها نیز می توانند یكی از مهمترین منابع تأمین آب بخصوص در نقاطی كه كیفیت آب سفره آبرفتی نامناسب است، باشد. این سفره ها عمدتاً در آهكهای سازند آسماری و ایلام – سروك ذخیره شده اند.
1-3-راههای ارتباطی:
استان ایلام دارای یك شبكه هماهنگ نمی باشد و با توجه به اینكه استان فاقد هر گونه شبكه راه آهن و فرودگاه بوده و روستاها و شهرها پراكنده می باشد. اهمیت یك شبكه صحیح ارتباطی ضروری بنظر می رسد و اتصال استان به خط راه آهن كشور از محور اندیشمك یا محور الیگودرز پیشنهاد می گردد. همچنین فرودگاه كه یكی از عوامل اصلی توسعه منطقه بحساب می آید كه بحول وقوه الهی تا پایان سال 73 قسمتی از آن به مرحله بهره برداری می رسد. طول راههای اصلی استان بیش از 400 كیلومتر و راههای فرعی آن بیش از 750 كیلومتر می باشد. شبكه راههای موجود باعث اتلاف مقدار متنابهی از تولیدات كشاورزی و دامی استان شده و این مسئله بر توزیع این محصولات در سطح استان مؤثر می باشد مطالعات انجام شده نشان می دهد در صورت ایجاد یك شبكه هماهنگ ارتباطی، استان می تواند بسیاری از مواد اولیه مورد نیاز صنایع غذائی ساختمانی را تأمین نموده و باعث رونق سرمایه گذاری در منطقه و جذب نیروی متخصص گردد.
مجموع راههای در دست ساختمان استان 648 كیلومتر است. همچنین 283 كیلومتر راه نیز مطالعه شده جهت گسترش راههای استان در نظر گرفته شده و 658 كیلومتر راه در دست مطالعه و بررسی می باشد. همچنین در برنامه پنج ساله اول 2 محور اصلی، 11 محور فرعی و 500 كیلومتر راه روستائی در نظر گرفته شده است.
ضمناً با توجه به اتمام عملیات حفر تونل آزادی بطول 1172 متر و راه اندازی آن تا پایان سال 75 نقش مؤثری در ایجاد راه ارتباطی استان دارا می باشد.
فصل دوم
ژئومورفولوژی منطقه
2-1- مقدمه
بطور كلی، سیمای ژئومورفولوژیكی استان را رشته كوهها و نواحی كوهستانی، دشتها و تپه ماهورها تشكیل می دهد، بطوریكه – از كل مساحت استان كوهستانی و عمدتاً پوشیده از جنگل و بقیه را دشتها و تپه ماهورها شامل می شود.
گسترش عمومی رشته كوهها و ارتفاعات در نیمه شرقی و شمال شرقی و گسترش دشتها و نواحی كم ارتفاع در نیمه غربی و جنوبغربی می باشد، ولی این حالت كلیّت نداشته بطوریكه در بین رشته كوههای مرتفع نیز دشت های عموماً كم وسعت قرار دارند كه زمینهای مزروعی عشایر بر روی آنها واقع شده است.
عوامل كنترل كننده سیمای ریختار شناسی و چهره پرداز منطقه شامل عوامل ساختاری، لیتولوژیكی و فرآیندهای آب و هوائی می شود.