تاثیر برخی از عوامل فیزیولوژیکی بر دقت پرتاب آزاد بسکتبال

در طول تاریخ مدون، همواره انسان تلاش کرده تا برتری خود را بر دیگر همنوعان نشان دهد و تا حدودی بر نیروها و عوامل طبیعی تسلط یابد و برای این منظور از اندیشه، خرد و نیروی بدنی استفاده کرده است گستره تاریخ دیرینه بشر سرشار از منازعات و تلاش های طاقت فرسایی است که ضامن بقای وی در عرصه زندگی شده است در گذشته انسان برای دفاع یا تهاجم، به نبردهای تن به تن

تاثیر برخی از عوامل فیزیولوژیکی بر دقت پرتاب آزاد بسکتبال

مقدمه

در طول تاریخ مدون، همواره انسان تلاش کرده تا برتری خود را بر دیگر همنوعان نشان دهد و تا حدودی بر نیروها و عوامل طبیعی تسلط یابد و برای این منظور از اندیشه، خرد و نیروی بدنی استفاده کرده است. گستره تاریخ دیرینه بشر سرشار از منازعات و تلاش های طاقت فرسایی است که ضامن بقای وی در عرصه زندگی شده است. در گذشته انسان برای دفاع یا تهاجم، به نبردهای تن به تن با دیگران می پرداخت. بعدها که این شیوه در جدال های انسانی منسوخ شد، نبرد تن به تن انسانها، با پیروی از قوانین و مقررات، در قالب ورزشها جای گرفت (1).

بررسی سطح آمادگی ورزش کاران برای برنامه ریزی و ارتقای کمی و کیفی عملکرد ورزشی ضروری است. آنان همواره به دنبال به کار گیری بهترین شیوه تمرینی هستند که از پشتوانه علمی برخوردار باشد تا بتوانند به نتایج و پیروزی های ارزشمند و چشمگیر دست یابند (14).

از سال 2000 میلادی که تغییرات زیادی در قوانین بسکتبال روی داده است. سرعت بازی نیز افزایش یافته. تغییرات شامل چهار کوآرتر ده دقیقه ای بازی که قبلا در دو نیمه 20 دقیقه ای انجام می شد و تغییر در قانون نگه داری و حفظ توپ در نیمه زمین خودی که از 10 ثانیه به 8 ثانیه تنزل یافت و همچنین مالکیت توپ تا زمان قبل از پرتاب شوت به حلقه در زمان بازی از 30 ثانیه به 24 ثانیه تنزل یافت، این موارد باعث افزایش سرعت بازی و نهایتا خستگی بیشتر بازیکنان شده است، ضمنا نیازهای مشخص فیزیولوژیکی بسکتبال مدرن ضرورت رویکردی جدید را برای توسعه و پیشرفت در تخصیص برنامه تمرینات بدنی مناسب پیشنهاد می کند (14).

اگر چه در کشور ما نیز گام های مثبتی در زمینه ی بهبود ورزش ها برداشته شده است، اما کافی نیست و باعث عقب ماندن ورزش در کشور ما نسبت به جوامع دیگر شده است. یکی از جنبه های بارز پیشرفت و موفقیت در هر رشته ورزشی، شناخت عوامل موثر در قهرمانی و نیز آگاهی مربیان از ویژگی ها و خصوصیات بدنی و ظرفیت های عملکردی موثر در موفقیت های ورزشی است و عدم آگاهی مربیان از توانایی ها و قابلیت های ورزش کاران موجب شده است که انرژی و زمان هدر رفته،و هزینه های گزاف را به دنبال داشته باشد. امروزه افراد بیشماری از همه ی رده های سنی در انواع فعالیت های ورزشی شرکت می نمایند (14) و به تبع ان نیز تماشاچیان رو به فزونی می باشد. فروش تجهیزات ورزشی در حال پیشرفت است، اطلاع رسانی وقایع و رویداد های ورزشی در سطح جهان گسترش یافته، به گونه ای که در هر گوشه ای ازجهان، به سهولت و راحتی می توان تولیدات را پی گیری کرد.

همچنین، با پیدایش رایانه و استفاده همه جانبه از آن در علوم و صنایع گوناگون، سرعت پیشرفت در آنها به طور سرسام آوری فزونی یافته است. برای بالا بردن کمیت و کیفیت اجرای مهارت های ورزشی به خصوص در قهرمانان باید به قابلیت های جسمانی مورد نیاز آنها و میزان تقویت هر یک توجه خاصی مبذول داشت، چراکه، بهبود هریک از این قابلیت ها به نوبه ی خود اثر مثبتی بر اجرای مهارت های ورزشی خواهد داشت.

اغلب پژوهش ها نشان داده اند که سیستم های انرژی زایی از عوامل مهم و اساسی در توسعه مهارت ورزشی به شمار می رود و اهمیت این عوامل در بسکتبالیست ها به دلیل شرایط کاری آنها بر کسی پوشیده نیست لیکن آنچه نیاز به شناخت و درک بیشتر دارد چگونگی ارتباط این قابلیت ها و عوامل با مشخصات فیزیولوژیکی، ساختاری و نقشی است که هریک  از آنها به عهده دارد.     

برای ترقی و پیشبرد علوم، پژوهش های علمی-کاربردی ضروری است تربیت بدنی و علوم ورزشی هم از این قاعده مستثنی نیست. با توجه به اهمیت تربیت بدنی و تاثیرات آن در جامعه، توجه بیشتر به پژوهش ضروری به نظر می رسد. فعالیت های علمی با پشتوانه طرح های پژوهشی، حرکتی اساسی بوده و تاثیر بسیار مهمی در جهت تطبیق آن با نیاز واقعی جامعه دارد. بسکتبال از جمله ورزش هایی است که علی رغم پژوهش های متعدد، هنوز مشکلات علمی در آن وجود دارد.

 

 

 

 

 

 

بیان مسئله:

تکامل و تداوم رشته ای مثل بسکتبال در طول تاریخ با ویژگی هایی از جمله، دقت، قدرت و تمرکز جهت اجرای مهارتهای آن و همچنین کم خطر بودن آن نسبت به دیگر رشته های ورزشی موجب جلب و جذب ورزشکاران زیادی به این رشته ورزشی شده است. این جذابیت در طول سالها موجب تکامل این رشته ورزشی شده و به شکل امروزی با قانون های مدون قابل اجرا است. این دیدگاه که می شود از طریق بالا بردن مهارتهای ورزشی این رشته موجب افزایش و نتیجه بازی شد، موجب انگیزه و فکر جدید برای از بین بردن متغیرهای مزاحم این ورزش است. ما می خواهیم در مسابقات (بسکتبال) امتیاز بیشتری بگیریم بنابراین می توانیم از طریق حذف و تعدیل، متغیرهایی مثل خستگی به این نتیجه دلخواه برسیم. غلظت لاکتات خون، ضربان قلب بالا و فشار خون یکی از این متغیرهای مزاحم است که در این پژوهش می خواهیم اثر آن را بر روی یک مهارت بسکتبال مورد ارزیابی قرار دهیم.

بسکتبال ورزش ادامه داری است که نیاز به سرعت، شتاب، حرکات انفجاری نظیر حرکت ارتجاعی
(ریباند از حلقه)، دریبل و شوت پرشی، بلاک کردن، شوت، توقف های ناگهانی، سرعت بالا، حرکاتی منفجرانه و مکرر دارد (26).

هنگامی که بحث بسکتبال به میان می آید. موضوع شاخص خستگی (غلظت لاکتات خون) که یکی از عوامل کاهش عملکرد بسکتبالیست ها است مطرح می شود. همیشه بازیکنان سعی می کنند که با کمترین صرف انرژی و با حداکثر دقت مطلوب به کارآیی خود کمک کنند. این دقت موجب افزایش امتیازات نهایی بازیکنان و همچنین امتیازات تیمی می گردد. در حال حاضر با تغییر قوانین بسکتبال از دو نیمه بازی در وقت فعال به چهار کواتر وقت بازی، هم باعث افزایش سرعت بازیکنان شده و هم موجب توجه به عملکرد استقامتی است که آن نیز توجه به تاخیر انداختن خستگی شده است.

 در تمرینات غیر اصولی  و کاهش آب بدن که باعث کاهش رشد جسمانی، کاهش حجم پلاسما، کاهش برون ده قلبی، از دست دادن الکترولیتها دیده می شود و علاوه بر این تعادل جسمی بسکتبالیست ها را مختل می کند و درصد دقت در مهارتهایی مثل شوت، پاس،دریبل را کاهش دهد (6). از طرف دیگر آماده سازی ورزشکار برای حرکاتی که نیاز به دقت و کنترل حرکتی دارد به عواملی مانند آماده سازی، سازگاری محرک – پاسخ  بستگی دارد.

مربیان بسکتبال آزمایشات مهارت را برای ارزیابی سطح مهارت بازیکنان نشان وهمچنین برای پیش گویی موفقیت های آینده بکار می برند. پیش بینی سطح اسیدلاکتیک و بعبارتی غلظت لاکتات خون می تواند به سطح و مقدار خستگی عضلانی حاصل از کار سخت تمرین و اجراهای متوالی و تکراری حرکات بسکتبال مثل رفت و برگشت های سریع، اجرای شوت جفت، پاسها، ریباندهای تخته حلقه و غیره را تعیین کند.
این سطح از خستگی عضلانی که نتیجه تجمع لاکتات است ممکن است باعث عملکرد ضعیف در دقت مهارتها شود. مهارتهایی مثل پاس، شوت، پرتاب آزاد در جریان بازی بشود. بیشتر امتیازات حاصل از این بازی (بسکتبال) در شرایط حساس و دقایق پایانی کوآرترها بدست می آید. این امتیازات، فوق العاده حساس بوده و نتیجه بازی را که نتیجه ماهها و سالها تمرین و مهارت در این رشته است، تعیین می کند. اهمیت و ضرورت تعیین سطح اسیدلاکتیک بدن که نوعی خستگی جسمانی است می تواند تناسب موجود در تمرینات را توجیه کند. این تناسب یعنی درصد زمان تمرین که برای اجرای مهارتهای مختلف بسکتبال می تواند برنامه ریزی شود.

از خصیصه های مختلف ورزشی بسکتبال سرعت است که می تواند دقت را تحت شعاع قرار دهد و از متغیرهای مزاحم مهم اجرای حرکات سرعتی، تجمع اسیدلاکتیک در بدن می باشد، لذا با وجود خستگی ناشی از اسیدلاکتیک اجرای بهینه پرتاب آزاد بسکتبال که نیاز به دقت دارد نیز تحت الشعاع آن قرار
می گیرد.

 

 

 

 

 

 

ضرورت و اهمیت پژوهش

پژوهش های کمی، در رابطه با خستگی بسکتبالیست ها و دقت و کنترل حرکتی آنها انجام شده است و لذا به جهت اهمیت و ضرورت پژوهش در این زمینه می بایست عوامل و متغییر های دخالت کننده در اینجا تا حد ممکن مورد بررسی قرار گیرد. با توجه به اینکه بسکتبال رشته ای است پر تحرک، سریع و انتزاعی و با قابلیت های حرکتی و مهارتی ورزشکار در تقابل است و در عملکرد آنها اثر دارد می بایست عوامل آن مورد بحث و بررسی قرار گیرد همانطور که می بینیم در بخش های مرتبط با استراتژی بازی آن، مثل تاکتیک های حمله و دفاع تحقیقات زیادی صورت گرفته و کتاب های زیادی نوشته شده است. 

نوع تمرینات بسکتبال و روش های مختلف تمرینی (6) از جمله سرعت، شتاب، چابکی، انعطاف پذیری می بایست به بهترین شکل ممکن تقویت شود. البته عواملی مثل دقت، هماهنگی، ریتم، تعادل نیز مورد توجه و  ضروری است. تغییرات پی در پی در قوانین بسکتبال موجب سرعت بیشتر این بازی شده است که انگیزه ی لازم را برای به اجرا در آوردن روش های علمی مختلف برای کسب پیروزی در آن به وجود
می آورند. از آنجائیکه آمادگی جسمانی در بسکتبالیست ها از اهمیت زیادی برخوردار است، باید افزایش توانایی های بدن به بهترین شکل در تمرینات مورد توجه قرار گیرد. جذابیت های این رشته ورزشی حتی در سطح جهانی موجب شده که آموزش تکنیک ها و تاکتیکها، حتی از سنین کودکی آغاز شود. نمونه بارز آن مینی بسکتبال در سطوح پیش دبستانی و دبستانی است.

کاربرد نتایج پژوهش

برای مسابقات آموزش و پرورش در سطوح قهرمانی و دانش آموزی، برای مربیان و معلمان و اعضای فدراسیون بسکتبال و کمیته های مرتبط ضرورت و کاربرد دارد.

هدف های پژوهش

هدف کلی

هدف کلی این پژوهش: بررسی تاثیر برخی از عوامل فیزیولوژیک بر دقت پرتاب آزاد در بسکتبالیست های منتخب استان مازندران با سابقه تمرینی متوسط 7 سال می باشد.

اهداف اختصاصی

1- بررسی تاثیر افزایش غلظت لاکتات خون بر دقت پرتاب آزاد بسکتبال

2- بررسی تاثیر افزایش ضربان قلب بر دقت پرتاب آزاد بسکتبال

3- بررسی تاثیر افزایش فشارخون بر دقت پرتاب آزاد بسکتبال

فرضیه های پژوهش

1- افزایش غلظت لاکتات خون پس از تمرین شدید، اثری بر دقت پرتاب آزاد بسکتبال ندارد.

2- افزایش ضربان قلب بالا پس از تمرین شدید، اثری بر دقت پرتاب آزاد بسکتبال ندارد.

3- افزایش فشار خون بالا پس از تمرین شدید، اثری بر دقت پرتاب آزاد بسکتبال ندارد.

متغیر های قابل كنترل 

1-  دمای سالن مورد آزمایش.

2- رطوبت نسبی سالن.

3- نور كافی در سالن.

4- سابقه ورزشی.

5- محدوده جغرافیایی آزمودنی ها.

پیش فرض های پژوهش

1- آزمودنی ها از سلامت کامل برخوردار بودند و هیچ گونه بیماری نداشته اند.

2- آزمودنی ها در اجرای آزمون ها نهایت سعی و تلاش خود را بکار بردند.

3- آزمودنی ها تلاش یکسانی را در هر دو مرحله ی پیش آزمون و پس آزمون داشته اند.

4- آزمودنی ها توصیه های تغذیه ای ودارویی پژوهشگر را اجرا نمودند.

 محدودیت های پژوهش

1- موضوع در سطح منطقه ای مورد بررسی قرار گرفته است.

2–   عدم کنترل شرایط روحی- روانی مناسب برای  بسکتبالیست ها.

3 – عدم کنترل مصرف دارو و تغذیه علی رغم توصیه های مکرر پژوهشگر.

تعریف واژه ها و اصطلاحات پژوهش

1- پرتاب آزاد در بسکتبال: در مواقعی از شرایط بازی بسکتبال که بر روی  مهاجم خطای عمدی و یا سهوی صورت می گیرد در منطقه ذوزنقه جریمه ای برای تیم گذاشته می شود که به آن پرتاب آزاد گفته می شود.

 

2- غلظت لاکتات خون: به آستانه ای از تحمل بدن در شرایط و کار سخت بدنی گفته می شود که مقدار آن در بافت بدن و سپس در جریان خون به مقدار بالایی در حدود 8 میلی مول/لیتر برسد که به آن خستگی ناشی از مقدار غلظت لاکتات خون گویند(8).

3- فشار خون بالا: فشار خون،فشاری است که به دیواره عروق وارد می کند.معمولااین واژه به فشار خون سرخرگی اشاره دارد.فشارخون بوسیله دومقدار،یعنی فشارخون سیستولی و دیاستولی بیان می شودکه عدد بزرگتر فشارخون سیستولی است این فشار،نشانه بالاترین فشار سرخرگی است که برابربا سیستول بطنی قلب است(10).

4- ضربان قلب بالا: درشرایط سخت بازی بسکتبال مثل رفت وبرگشت های سریع برای حمله وضد حمله، یا برگشت های بعد ازحمله، درشرایط دفاع، یادفاع پرس بسکتبال، بازیکنان به شدت فعالیت جسمی دارندکه می تواند باعث افزایش شدید ضربان قلب گردد.این افزایش شدیدضربان قلب با بوجود آمدن موقعیتی مثل پنالتی، می تواند روی دقت پرتاپ توپ بسمت حلقه اثر گذار باشد. 

5- اسید لاکتیک:

- یک ترکیب شیمیایی سه کربنه است که در اثر فرآیند گلیکولیز بی هوازی تولید می گردد (27).

- آستانه بی هوازی فردی بالاترین حجم اکسیژن مصرفی است که میتواند طی یک دوره زمانی بدون آن که افزایش انباشتگی غلظت لاکتات خون ادامه یابد حفظ شود (8).

6- سیتولیزوزومی:  خودخواری سلول وتجزیه آن.

7- ریباند:  باز پس گرفتن توپ از سبد بسکتبال را گویند.

8- کوارتر: بسکتبال 40 دقیقه است که به چهار وقت ده دقیقه ای تقسیم می شود هر ده دقیقه را یک کوارتر می نامند.

9- گارد: رهبر یا لیدر تیم که بازی گردان در بسکتبال است.

10- فوروارد: کسی که در پست جلو بازی می کند و حمله کننده تیم محسوب می شود.

11- سنتر:کسی که در منطقه Zone (زوزنقه) بسکتبال بازی می کند.

12- EPI: شاخص آمادگی غیرهوازی تست پله هاروارد

13- vo2max: حداکثر اکسیژن مصرفی در دقیقه در کیلوگرم عضله

14- vo2peak: اوج اکسیژن مصرفی در دقیقه در کیلوگرم عضله

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

این فصل شامل مبانی نظری و پیشینه پژوهش می باشد که در آن مواردی چون فیزیولوژی بسکتبال، اسیدلاکتیک، ضربان قلب بالا، دقت و کنترل بحث می شود و در ادامه به پژوهشهای قبلی انجام شده داخلی و خارجی در رابطه با اثرات غلظت لاکتات خون پرداخته می شود. آن چیزی که بیشتر جلب توجه می کند نبود پژوهشهای داخلی در رابطه با اثر غلظت لاکتات خون و ضربان قلب و فشار خون بالا بر روی دقت پرتاب آزاد است که نیاز بیشتر به پژوهش در مورد آن ضروری است. از آن مهم تر نیز نبود پژوهش یا کمبود آن در منابع خارجی است که فقط در رابطه با پاس بسکتبال و آنهم در ارتباط با خستگی ناشی از شرایط بازی، در پاس بسکتبال است. ضرورت و اهمیت پژوهش در زمینه بسکتبال نیز اهمیت خاص دارد چراکه یکی از بازیهای پر طرفدار ومهیج در دنیا است و نتایج آن نیز به همان نسبت اهمیت دارد، حال اگر بازی به شرایط بحرانی در دقایق پایانی برسد و نتیجه دو تیم به پرتاب آزاد منتهی شود،پرتاب گل موفق ویا ناموفق بازیکنان سرنوشت ساز خواهد بود،بدین لحاظ مهم است که مربیان و تمرین دهندگان مطلع باشند که تمرین پرتاب آزاد در شرایط سخت بدنی چقدر میتواند در نتیجه بازی موثر باشد از این طریق مربی
می تواند استراتژی بازی را تعیین کند.

مبانی نظری تحقیق

فیزیولوژی بسكتبال

بسكتبال از جمله ورزش‌هایی كه به هر سه روش انرژی دستگاه، (ATP-PC)، دستگاه گلیكولیتیك، دستگاه هوازی وابسته است و نیاز به انرژی پس از مسابقه به حداكثر میرسد. لازمه دقت و تمركز بسكتبالیست تأمین سوخت مورد نیاز در عضله‌ی درگیر بنا به نوع حركت ویژه در طول مسابقه است. تفوق دستگاه‌های فیزیولوژیك در بسكتبال پیچیده است زیرا، مسابقه ممكن است در چهار كوآرتر 10 دقیقه‌ای طول بكشد. و یا حتی به وقت اضافه كشیده شود چون در بسكتبال مساوی وجود ندارد. میانگین هزینه انرژی بسكتبال در یك دقیقه 11 كیلوكالری است و این مقدار در بین ورزشها دارای هزینه انرژی بالایی است.

بررسی انجام شده نشان میدهد كه هزینه انرژی مصرفی ممكن است به 660 كیلوكالری در ساعت برسد. (8)  دفع انرژی روزانه در هر كیلوگرم وزن بدن 93/67 کالری با وزن متوسط 75 كیلوگرم و مقدار خالص انرژی مصرفی مورد نیاز روزانه برپایه انرژی ضروری محاسبه شده، 5100 كیلوکالری ومقدار انرژی فیزیولوژیكی روزانه با 10 درصد انرژی اضافی 5610 كیلوكالری می‌باشد(8).

ماده اصلی تأمین كننده انرژی مورد نیاز بدن بسكتبالیست مولكول ATP است كه می‌بایست از مواد غذایی كربوهیدرات، پروتئین و چربی موجود در بدن تأمین گردد. به بیان دیگر دستگاه‌های تأمین انرژی هوازی و بی‌هوازی هستند كه ATP مورد نیاز بدن را از متابولیسم این سه ماده اصلی غذایی تأمین می‌كنند.

دستگاه بی هوازی خود به دو دستگاه فسفاژن (ATP-PC) و اسید لاكتیك تقسیم می‌شود. در حالت عادی مقدار محدودی از مولكول ATP و كراتین فسفات در سلول‌های عضلانی وجود دارند كه برای تولید انرژی زیاد و ناگهانی، نیازی به صرف وقت و طی مراحل متابولیسم ندارند. با ادامه یافتن فعالیت شدید ورزشی با زمان بیش از 10-20 ثانیه دستگاه بی هوازی اسید لاكتیك شروع به كار میكند. در این دستگاه طی چند سری فعالیت‌های، بیوشیمیایی پیچیده مولكولهای گلوكز شكسته و تولید ATP می‌كنند. در این دستگاه به علت عدم وجود اكسیژن كافی، مولكولهای كربوهیدرات به طور ناقص می‌سوزند و حاصل این فرآیند علاوه بر تولید انرژی، مقادیری اسید لاكتیك نیز خواهد بود. نكته حائز اهمیت این است كه در این دستگاه فقط مولكول‌های كربوهیدرات قابل استفاده هستند. هرچه فعالیت بیشتر باشد، كربوهیدرات اهمیت بیشتری پیدا می‌كند. مواد قندی در بدن تبدیل به مولكول های گلیكوژن شده و در سلولهای عضلات و كبد ذخیره می‌شوند. بسكتبالیست كه در آستانه مسابقات قرار دارند نباید ذخایر گلیكوژنی بدن خود را كاهش دهند. این باعث افت بدن و خستگی زود هنگام و كاهش دقت آنها می‌شود. به دنبال شروع فعالیت دستگاه اسیدلاكتیك این ماده در سلول‌های عضلانی ترشح و سپس در جریان خود دیده می‌شود از طرفی دستگاه‌های كنترل و تصفیه بدن شروع به دفع این ماده اسیدی از خون می‌كنند. در ادامه فعالیت سنگین تجمع اسید لاكتیك در عضلات و خون به تدریج افزایش یافته به مراتب بیشتر از میزان دفع آن می‌شود كه ادامه این روند به شدت به محیط سلول‌های عضلانی و جریان خون را كه در حالت عادی كمی قلیایی هستند به سمت اسیدی شدن هدایت می‌كند(3).

جهت دریافت فایل تاثیر برخی از عوامل فیزیولوژیکی بر دقت پرتاب آزاد بسکتبال لطفا آن را خریداری نمایید