روستای خرانق
موقعیت روستای خرانق:
روستای خرانق كه در عرض جغرافیایی 48/ 20/32 و طول جغرافیایی 09/40/54 واقع شده است، از دهستان رباطات، بخش خرانق و شهرستان یزد می باشد. و به فاصله 75 كیلومتری مركز شهرستان واقع شده است. این روستا در كویر مركزی قرار گرفته و كلیه عوامل اقلیمی و جغرافیایی آن گونه مناطق را دارا می باشد. راه منتهی به روستا آسفالته است و روستا در یك فضای هموار گسترده شده است.
ارتفاع روستا از سطح تراز صفر 1760 متر می باشد. از جنوب روستا یك رودخانه فصلی می گذرد كه به سمت شرق امتداد می یابد.
طرح های روستای خرانق
حوزة ناقذ و نفوذ روستای خرانق:
روستای خرانق دارای ارزش های معمارانه و تاریخی بوده و حوزة ناقذ و نفوذ آن به شرح زیر می باشد:
1- روستاهای هامانه، سنگرد، درند و مزرعه آقا از خدمات روستا استفاده می كنند.
2- تعدادی از روستاهای مجاور تحت پوشش خانه بهداشت این روستا هستند.
3- دانش آموزان دختر و پسر متوسط جهت ادامه تحصیل به شبانه روزی اردكان مراجعه می كنند.
4- مردم روستا برای خریدهای مهم و یا كارهای اداری مهم تر به شهر یزد و یا اردكان مراجعه می كنند.
5- معمولاً به دلیل عدم وجود مراكز فرهنگی و هنری جوانان به مراكز شهرستانها مراجعه می كنند.
6- معمولاً جوانان جهت كاریابی به شهر یزد و اردكان و گاهاً اصفهان و تهران مراجعه می كنند.
طرح های روستای خرانق
(1) بررسی وضیعیت توپوگرافی، شیب و دفع آبهای سطحی
1-1- وضعیت توپوگرافی و شیب روستای خرانق
روستای خرانق در طول جغرافیایی 32 درجه و 20 دقیقه و عرض جغرافیایی 54 درجه و 40 دقیقه شمالی در كنار ارتفاعات و حوضه های آبریز وسیعی واقع شده است. و ارتفاع متوسط آن از سطح دریا حدود 1760 متر می باشد.
روستای خرانق از تیپ روستاهای پایكوهی – كویری است و در كنار ارتفاعات و حوضه های آبریز وسیعی در شمال شرق استان واقع شده است. شیب عمومی روستا به تبع وضعیت قرار گیری آن در دامنة ارتفاعات از شمال به جنوب و در غالب موارد 3 یا 4 درصد است.
سرچشمه مسیل های روستا همان رشته كوه های مرتفع و مهم استان یزد می باشند كه در شمال شرق استان واقع شده اند. این ارتفاعات كه از شمال شهر یزد تا منطقه خرانق امتداد یافته است دارای قلل مرتفع هنزا (3158 متر) می باشند.
1-2- دفع آبهای سطحی در روستای خرانق
همان طور كه در نقشه توپوگرافی منطقه خرانق مشاهده می گردد، خرانق در كنار ارتفاعات و حوضه های آبریز وسیعی در سمت غرب و شمال غرب واقع شده است. و آبهای ناشی از بارندگی به سمت شرق و جنوب شرق سرازیر می شوند. در حال حاضر در شمال و جنوب خرانق دو مسیل خشك وجود دارد كه آبهای ناشی از بارندگی در آن تخلیه می گردد. مسیل جنوبی كه عریض است و در خط القعر واقع شده، در امتداد جنوب غربی به جنوب شرقی كشیده شده است و آب بارندگی و سیلاب حوضة جنوبی و جنوب غربی خرانق به این مسیل ریخته و تخلیه می گردد. اما آب بارندگی حوضه شمال ابتدا در مسیل شمالی جریان می یابد و سپس خرانق را دور زده و به مسیل جنوبی می پیوندد. آبهای سطحی ناشی از بارندگی در كوچه ها و خیابان های خرانق با توجه به شیب منطقه كه از شمال به جنوب می باشد و با توجه به شیب حدود 3/0 در غالب موارد، به راحتی از كوچه های فرعی به كوچه های اصلی تخلیه و از آنجا به خارج از خرانق در خط القعرها و از جمله مسیل جنوبی هدایت می شود.
طرح بهسازی خرانق
(2) بررسی وضعت پوشش گیاهی روستا و محدوده:
2-1- تعداد و تنوع پوشش گیاهی:
خرانق روستایی است واقع در منطقه كویری استان یزد و اگر چه روستایی پایكوهی – كویری محسوب می شود، فقر گیاه و درخت در چشم انداز عمومی، كه خصوصیتی عام در روستاهای كویری است، در ان به چشم می خورد.
در نقشه تراكم پوشش گیاهی استان (گیاهان كویری) منطقه خرانق در تیپ مراتع درجه چهار و به صورت منطقه حفاظت شده شدید قرار دارد. انواع پوشش گیاهی روستا شامل: درختان كاج، گز، طاق، انار و تعداد اندكی درختان پسته و انجیر و نخل
می باشد.
طرح بهسازی خرانق
2-2- وضعیت پوشش گیاهی در معابر و واحدهای مسكونی روستا:
همان طور كه اشاره شد فقر گیاه و درخت در منظر عمومی روستای خرانق به دیده
می شود به نحوی كه به ندرت در معابر روستا گیاه و درختی به چشم می خورد. معابر درون بافت قدیمی قلعه به علت محدودیت فضا، تنگ و باریك و در بعضی مسیرها مسقف هستند و به كل بافت درون قلعه عاری از درخت است. و تنها در معابر عمومی گرداگرد بافت دورة میانه روستا و بعضی معابر بخش توسعه یافته جدید روستای خرانق، در كنار خیابان كشی های جدید، ندرتاً درختان گز و كاج و توت دیده می شود. فقر منابع آبی و گرما و خشكی هوا از دلایل عمده فقر گیاه در چشم انداز محیطی روستا می باشد. تنها می توان به باغات انار و كشتزارها و مزارع هویج، گندم، جو، پنبه و ... در اطراف قلعه اشاره نمود كه به علت كوتاه بودن و یا ریختن حصار باغها و شیب طبیعی معابر روستا در چشم انداز عموم قرار می گیرند. در معابر عمومی درختان گز و كاج بیش از همه دیده می شود.
بر خلاف معابر عمومی وجود درخت و گیاه در درون حیاط های بافت مسكونی خارج از قلعه، حتی اگر شده تنها یك درخت، از ارزش خاصی برخوردار است كه البته در حیاط خانه ها بیش از همه درختان انار به چشم می خورند.
چنانچه مقطعی غربی – شرقی از موقعیت روستا در منطقه ترسیم شود، ابتدا بخش فیزیكی بافت جدید و میانه روستا، سپس نوار باریكی از باغات انار و پسته، پس از آن بافت متراكم قلعه و سپس باغات انار و در آخر مزارع و كشتزارهای هویج، زردك، گندم، جو، پنبه و ... دیده می شود.
مقطع از عرصه استقرار روستا:
(3) برررسی وضعیت اقلیمی روستا
3-1 وضعیت اقلیمی روستا
بر اساس ضریب خشكی دو مارتن خرانق با ضریب 68/4 جزء مناطق دارای آب و هوای خشك و بیابانی محسوب می گردد و از دیدگاه طبقه بندی كوین با توجه به درجه حرارت سالیانه (كمتر از 18) می توان روستای خرانق را به طور كلی جزء مناطق دارای آب و هوای سرد و خشك و با مشخصات خاص آب و هوایی زیر دانست:
3-2- درجه حرارت
در روستای خرانق، اختلاف درجه حرارت در شب و روز چندان زیاد نیست ولی روستا دارای تابستان های گرم و زمستان های سرد می باشد و حدود یك ماه در زمستان در روستا یخبندان وجود دارد. بر اساس آمار به دست آمده در ایستگاه هواشناسی خرانق در فاصله سالهای 80 – 1375 ، ماه آذر، با متوسط دمای 31/7 درجه سانتی گراد و تیر ماه با میانگین دمای 81/ 27 سانتی گراد سرذترین و گرمترین ماه های سال به شمار می روند. بر همین اساس متوسط دمای سالیانه در خرانق 1/ 16 سانتی گراد می باشد.
3-3- بادهای مطلوب و نامطلوب
در خرانق باد بر دو نوع است:
(1)باد مفید كه به باد خراسان معروف است و در فصل گرما از قسمت شمال شرقی به روستا می وزد و به همین علت جهت تالارها در خانه های روستا به این سمت ساخته شده ایت.
(2) باد مضر كه به باد قبله معروف است و از جنوب غربی می وزد كه بادی گرم و توأم با گرد و غبار است.
3-4- بارندگی:
به علت كویری بودن استان یزد، ریزش های جوی در سطح استان بسیار ناچیز است. بر اساس آمار بدست آمده در ایستگاه هواشناسی خرانق متوسط باران سالیانه در این روستا 6/ 137 میلیمتر می باشد و ماه های خرداد و شهریور با میانگین بارندگی صفر میلیمتر و اسفند ماه با 8/ 28 میلی متر، كمترین و بیشترین میزان بارندگی سالیانه را دارا می باشند. میزان متوسط بارندگی سالیانه حدود 5/ 126 میلی متر و زمان اصلی بارش از اواخر پاییز تا اوایل اردیبهشت می باشد.
3-5- رطوبت
بر اساس آمار بدست آمده در ایستگاه هواشناسی خرانق، متوسط رطوبت نسبی سالیانه روستای خرانق 41/ 40 درصد است و ماه های مهر و خرداد با 23 درصد رطوبت نسبی، خشك ترین و دی ماه با 5/ 68 درصد رطوبت نسبی، مرطوب ترین ماه سال می باشد.
تذكر: قابل ذكر است كه اعداد بدست آمده از تحلیل آمارهای اقلیمی موجود كه در طی 6 سال اخیر جمع آوری شده است، بدست امده اند. محدودیت سالهای مورد مطالعه ایستگاه هواشناسی خرانق از دقت این اعداد می كاهد.
4- وضعیت آبهای سطح الارضی و تحت الارضی، منابع آب ( چشمه و قنات و ...)، مكانیزم آبیاری و شبكه های آبرسانی:
4-1- كمیت سفره آب زیرزمینی:
در رابط با كمیت سفره آب زیرزمینی خرانق نكات زیر قابل ذكرند: روستای خرانق در زیر حوضة هریش، از لحاظ كیفیت و كمیت بسیار فقیر و نامطلوب می باشد؛ زیرا سفره آب زیرزمینی منطقه از رسوبات تشكیلات شمشك تغذیه می گردد كه دارای غلظت اصلاح و شوری زیادی می باشد.
4-2- منابع آب سطح الارضی:
در منطقه خرانق تنها مسیل بزرگ با بستری عمیق كه به شكل رودخانه به چشم می خورد، رودخانة فصلی دو كامی می باشد كه از حوالی روستای خرانق ( دامنه ارتفاعات) آغاز و به سمت دره انجیر، به طول 5/22 كیلومتر در بستری خشك و آبرفتی جریان می یابد.
به دلیل فرسایش رودخانه ای در جنوب روستا تپه های رسی و نمكی با دیواره های عمودی برش داده شده اند كه به صورت حفره هایی به نام بوكن، مورداستفادة اهالی روستا واقع می شوند.
4-3- منابع تأمین آب روستای خرانق:
قنات:
منطقه خرانق كه سرزمینی است كوچك در مجاورت كویر مركزی ایران، همواره با كمبود شدید آب برای انواع فعالیت های اقتصادی مواجه می باشد.
این كمبود كه ناشی از فقدان نزولات آسمانی و تبخیر شدید می باشد اهالی را ملزم داشته كه توجه فراوانی به استخراج و بهره گیری از منابع آب زیرزمینی (سفره های آب زیرزمینی)معطوف بدارند. در گذشته به این علت كه امكانات حفر چاه های عمیق به صورت نوین وجود نداشته است،تنها راه هدایت آبهای زیرزمینی به سطح زمین، احداث قنوات بوده است، كه این روش استحصال آب در روستای خرانق هم به چشم
می خورد. وجود دو رشته ارتفاعات خرانق و هامانه در سطح منطقه سبب تغذیه سفره آب زیرزمینی و بالطبع آبدهی زیاد رشته قنوات موجود منتهی به روستا می گردد.
آب انبارها:
با توجه به ویژگی های اقلیمی روستا و عدم وجود رودخانه دائمی، لذا اصلی ترین منابع آب، علاوه بر قنوات، آب انبارها می باشند.
منابع تأمین آب انبارهای روستای خرانق قنوات و آب باران می باشند در گونة اول: با هدایت یك رشته فرعی از آ ب قنات به منظور استفاده عمومی درسطح محلات روستا به این منظور دست می یافتند و در حالت دوم محل استقرار آب انبار را به نهوی انتخاب می نمودند كه آب باران جاری شده دردشت های خشك به طرف مخزن آب انبار هدایت شده، در آن ذخیره شود. این آب پس از ته نشین شدن املاح موجود در آن، مورد استفاده شرب قرار می گرفته است.
چاه:
امروزه به دلیل برخورداری از تكنولوژی نوین وافزایش جمعیت ضرورت حفر چاه های عمیق و استحصال آب از این منابع و انتقال به مخازن موجود در سطح روستا پدید آمده است به نحوی كه امروز در سطح روستا از چاه های عمیق بهره برداری می شود.
4-4 شبكه آبر سانی (مشروب ) روستای خرانق :
وضعیت سیستم آبرسانی (مشروب ) روستا در سال های گذشته وضعیت مطلوبی یافته ولی در مواقع آبی در فصل گرم، این آب جیره بندی می شود، در سال های گذشته خرانق به دلیل شوری آب های زیر زمینی در منطقه فاقد آب شیرین مصرفی بوده و اهالی روستا آب مشروب خود را از دو اب انبار نو و كهنه (آب انبار كهنه در بافت قدیم روستا و آب انبار نودر بخش جدید روستا، پشت ساختمان مخابرات واقع هستند) تأمین می كردند.
منابع آبی دو آب انبار مذكور به تر تیب توسط استخر15×45 احداث شده وانتقال آب از اردكان توسط تانكر تأمین می شود.
طبق اظهارات اهالی محل، بعدها بین آب انبار نو وآب انبار كهنه نیز كانال كشی شده تا آب از طریق این كانال از آب انیار نو به آب انبار كهنه انتقال یابد.
(5) مطالعات هیدرولوژی (ویژگی های حوضه آبگیر، شدت بارندگی و ...) به منظور تأمین دبی (شدت جریان) روان آبها:
(6) شناخت مراكز تفرجگاهی و جاذبه های گردشگری موجود و
پتانسیل های تفریحی در روستا و منطقه
6-1- میراث طبیعی روستای خرانق
منطقه كویری كه خرانق در آن واقع است به طور كلی به لحاظ مراكز تفریحی – تفرجگاهی، دچار فقر و كمبود می باشد. فقر منابع آبی و گیاه و درخت محدودیت اصلی در سازمان دادن این چنین مراكزی به شمار می رود.
علی رغم وجود فقر نسبی، روستای خرانق به علت قرار گرفتن در دامنه ارتفاعات و عبور یك رودخانه فصلی از جنوب روستا از میراث طبیعی با ارزشی برخوردار است. این میراث طبیعی كه شامل باغات انار و پسته با حصار های زیبا و كوتاه و مزارع و گشتذارهای هویج و پنبه و گندم و ... می باشند به علت قرار گیری در شیب طبیعی زمین و تركیب شدن با رودخانه فصلی دو كالی كه پل آبگذر زیبایی بر خاطره انگیزی آن افزوده است، چشم اندازی بی بدیل را به نمایش می گذارند كه كوه های دور دست و خارج از محدوده روستا، آخرین پرده های آنرا شكل می دهند و بر شیب طبیعی زمین و تأثیر زیبای آن بر شكل گیری بافت مسكونی تأكید می نمایند.
6-2- میراث تاریخی روستای خرانق:
همان طور كه بیان شد روستای خرانق از فقر نسبی در بخش میراث طبیعی برخوردار است؛ در مقابل خرانق روستایی است تاریخی واقع شده در منطقه تاریخی، و دارای آثار ارزشمند به جا مانده از گذشته دور ، بدین مناسبت روستای خرانق می تواند در داخل یك زنجیرة گردشگری منطقه ای جای بگیرد و تعریف خاص پیدا كند.
آنچه بیش از همه بر اهمیت بافت تاریخی خرانق افزوده، نه عناصر تاریخی برجسته منفرد، متعدد بلكه وجود قلعه تاریخی خرانق است كه بر مبنای كتیبه مسجد جامع قلعه تاریخی، اوج شكوفایی اش، سالهای میانی قرن ششم برآورد می شود. اهمیت و وجه تمایز این قلعه از سایر قلعه ها در این است كه قلعه ها در زمانة كارایی خود، بیشتر مكان سیلو و محافظت از محصول تلاش یك ساله اهالی از كار بر روی كشتزارهای روستا در برابر دستبرد غارتگران است و تنها در زمان تهدید اهالی از سوی بیگانگان، موقتاً شكل مسكونی به خود می گیرد؛
اما، «قلعه تاریخی خرانق» با جریان شكل كاملی از «سكونت» مفهوم و نظامی بی دلیل از خانه و معاری را به تكوین می رساند.
در داخل قلعه عناصر تاریخی چندی یافت می شود از آن جمله: مسجد جامع و منار جنبان، حسینیة كنار مسجد جامع و مسجد بیت المقدس می باشند كه البته همگی در دل بافت منسجم درون قلعه ارزش و معنا پیدا می كنند. علاوه بر قلعة خرانق و عناصر تاریخی موجود در آن، به عناصر تاریخی با ارزشی در بیرون قلعه برخورد می كنیم كه از آن جمله اند: آسیاب های آبی، آب انبار كهنه خرانق، پل ابگذر، كاروانسرای خرانق، آرامگاه باباخادم، حمام خرانق و مسجد سرچشمه كه ارزشی تاریخی – مذهبی دارد.
جهت دریافت فایل روستای خرانق لطفا آن را خریداری نمایید