جهت به کارگیری این روشهای کنترل رفتاری ابتدا لازم است کودکان را از جهت همکاری به گروههایی تقسیم کنیم و متناسب با هر گروه روش کنترل رفتاری را انتخاب کنیمWright اخیرا کودکان را از نظر رفتار حین درمان به سه گروه تقسیم نمودهکودکان همکار1،کودکان فاقد توانایی همکاری 2و کودکان بالقوه همکار3برای دستیابی به همکاری در کودکان بالقوه همکار حین درمان دندانپزشک

بررسی پذیرش تکنیکهای کنترل رفتاری از سوی والدین مراجعه کننده به بخش کودکان

چكیده:

زمینه: جهت درمان دندانپزشکی کودکانی که با دندانپزشک همکاری نمی کنند،استفاده از تکنیک های کنترل رفتاری اجتناب ناپذیر می باشد.روشهایی هستند که گروه دندانپزشکی با آن به طور مو^ءثر و کارامد کودک را درمان می کند و همزمان نگرش مثبتی نسبت به دندانپزشکی به او القا می کند.

هدف: هدف این مطالعه تعیین کردن پذیرش تکنیکهای کنترل رفتاری از سوی والدین مراجعه کننده به بخش کودکان دانشکده دندانپزشکی قزوین بود.

روش ها: جهت انجام این مطالعه توصیفی-مقطعی،فیلمی حاوی 4 روش کنترل رفتاری جدا کردن کودک از والد،کنترل صدا،گذاشتن دست روی دهان کودک و بیهوشی عمومی ساخته شد.قبل از نمایش هر تکنیک،در فیلم توضیحی مختصر توسط متخصص دندانپزشکی اطفال راجع به ویژگی،روش و هدف هر تکنیک داده شده 50 نفر از مادران مراجعه کننده به بخش کودکان دانشکده دندانپزشکی قزوین این فیلم را مشاهده کردند و پس از مشاهده هر تکنیک ، پرسشنامه ای که در اختیارشان قرار گرفته بود پر کردند.

نتایج: روش جدا کردن کودک از والدین بیشترین تکنیک پذیرفته شده بود.بعد از آن ترتیب پذیرش تکنیکها به صورت (2) کنترل صدا(3)  گذاشتن دست روی دهان کودک و (4) بیهوشی عمومی بود. در این مطالعه بین پذیرش تکنیک کنترل صدا و رتبه فرزند ، سن کودک و تعداد فرزندان خانواده همچنین بین پذیرش تکنیک بیهوشی عمومی از سوی مادران و تحصیلات مادر و رتبه فرزند ارتباط آماری معنی داری وجود داشت. (p<0.05)

نتیجه گیری: با توجه به مطالعه حاضر روش جدا کردن کودک از والدین بیشترین تکنیک پذیرفته شده و تکنیک بیهوشی عمومی کمترین تکنیک پذیرفته شده می باشد.

 

 

مقدمه

هدف رشته دندانپزشکی اطفال پیشگیری ویابرطرف نمودن مشکلات دندانی ودهانی کودکان میباشد.⁽¹⁾ همانطورکه می دانیم گروهی از مردم از درمان های دندانپزشکی برای خودیاکودکانشان به دلیل ترس آنها از اینکه ملاقات های دندانپزشکی به طور معمول دردناک است دوری می گزینند،بنابراین متخصصان دندانپزشکی از هر فرصتی باید استفاده کنند تابه بیماران یاوالدینشان کمک کنند تا بر این مانع غلبه کرده وبسوی مسیر اصلی مراقبت های دندانپزشکی مو^ءثر هدایت شوند.⁽²⁾

خوشبختانه،بیشتر کودکان خیلی راحت و به طور خوشایندی ملاقاتهای دندانپزشکی شان را پیش می برند بدون اینکه هیچگونه فشار ناخواسته ای به خودشان یا گروه دندانپزشکی وارد آورند.این موفقیت ها می تواند به چند عامل نسبت داده شود مانند اعتماد به نفس کودک،آماده سازی مناسب کودک توسط والدین برای ملاقات یا مهارتهای عالی ارتباطی گروه دندانپزشکی.⁽³⁾اما درصدی از کودکان غیر همکار هستند و به گونه ای رفتار می کنند که انجام درمان دندانپزشکی آنها بدون استفاده از تکنیک های کنترل رفتاری کودک حین درمان دندانپزشکی امکانپذیر نمی باشد.⁽¹⁾از این رو جهت درمان دندانپزشکی کودکانی که با دندانپزشک همکاری نمی کنند استفاده از تکنیک های کنترل رفتاری اجتناب ناپذیر می باشد. روشهای کنترل رفتاری روشهایی هستند که گروه دندانپزشکی با آن به طور مو^ءثر و کارامد  کودک را درمان می کند و همزمان نگرش مثبتی نسبت به دندانپزشکی به او القا می کند. این روشها پایه و اساس بر قراری ارتباط خوب بین گروه دندانپزشکی و بیمار خردسال است. روشهای کنترل رفتاری یا در جهت برقراری ارتباط مناسب دندانپزشک با کودک است یا در جهت حذف رفتار نامناسب کودک.⁽³⁾

جهت به کارگیری این روشهای کنترل رفتاری ابتدا لازم است کودکان را از جهت همکاری به گروههایی تقسیم کنیم و متناسب با هر گروه روش کنترل رفتاری را انتخاب کنیم.Wright اخیرا کودکان را از نظر رفتار حین درمان به سه گروه تقسیم نموده:کودکان همکار[1]،کودکان فاقد توانایی همکاری ^[2]و کودکان بالقوه همکار[3].برای دستیابی به همکاری در کودکان بالقوه همکار حین درمان دندانپزشکی لازم است تلاش کنیم تا الگوی رفتاری کودکان را تغییر دهیم اما در مورد کودکان فاقد توانایی همکاری باید روشهای کنترل رفتاری ویژه ای را به کار برد و بلافاصله پس از پایان درمان نمی توان انتظار تغییرات رفتاری سریع و زیادی از آنها داشت.گروه کودکان فاقد توانایی همکاری شامل دو زیر گروه می باشد: یکی کودکان خیلی خردسال که به علت سن کم ، ارتباط با آنها مشکل است و نمی توان درک مطلب را از آنها انتظار داشت و دیگری کودکانی که دچار ناتوانی خاص یا معلولیت هستند.⁽³⁾ به طور کلی تعدادی از این تکنیکهای کنترل رفتاری قابل استفاده توسط دندانپزشک کودکان بر اساس دستورالعمل های AAPD به شرح زیر می باشند:

بگو- نشان بده- انجام بده(Tell-Show-Do)[4]،کنترل صدا(Voice Control)[5]،تشویق و ترغیب کودک (Positive Reinforcement) [6]،پرت کردن حواس کودک (Distraction) [7]،جدا کردن کودک از والدین (Parents Separation) [8]آرام بخشی با نیتروز اکساید(N₂O Sedation) [9]،نگهداشتن فیزیکی (Physical Restraint) [10]اعم از نگهداشتن کودک با دستیار (Active Restraint) [11]و یا نگهداشتن کودک با دستگاه یا ابزار (Passive Restraint) [12]،آرام بخشی هشیارانه (Concsious Sedation) [13]،تخت نگهدارنده کودک(Papoose Board) [14]گذاشتن دست روی دهان کودک (Hand-Over-Mouth) [15]،بیهوشی عمومی (General Anesthesia) [16]،پیش دارویی خوراکی(Oral Premedication) [17] و ارتباط غیر کلامی (Non verbal communication) [18].

مسئله مهم دیگر علاوه بر کودک و همکاری او و دندانپزشک و روشهای کنترل رفتاری مورد استفاده توسط او،والدین می باشند.والدین در ایجاد مهارتهای لازم در کودک برای مقابله با استرس نقش مهمی دارند. هر چه نگرش والدین نسبت به تکنیکهای کنترل رفتاری مثبت تر باشد ، استرسی که از جانب والدین به کودک منتقل می شود کمتر بوده و همکاری والدین با دندانپزشک در به کار گیری این تکنیکها بهبود یافته و در زمان استفاده از هر یک از این تکنیکها ، والدین با آرامش خاطر بیشتری رضایت نامه را تکمیل می کنند.

از این رو درمان دندانپزشکی کودکان تفاوت عمده ای با بزرگسالان دارد و آن تفاوت در نوع ارتباط است. درمان بزرگسالان شامل یک ارتباط یک به یک است یعنی ارتباط بیمار و دندانپزشک اما درمان اطفال یک ارتباط یک به دو است یعنی ارتباط بیمار خردسال-دندانپزشک و بیمار خردسال – والدین بیمار.این نوع ارتباط سبب ایجاد مثلثی شده که در دندانپزشکی اطفال به مثلث درمانی بیمار- دندانپزشک و والدین معروف است.بیمار خردسال در راس این مثلث قرار دارد.به تازگی جامعه نیز در مرکز مثلث قرار گرفته است.

جامعه

                                                                                                كودك

ارتباط بین سه گوشه مثلث ساکن و استاتیک

نبوده بلکه پویا و دینامیک است و همه با هم

در این مثلث در ارتباط هستند.زمانی امکان

درمان موفق در کودکان فراهم می شود که

ارتباط مناسبی بین بیمار و دندانپزشک وهمچنین بیمار و والدین او بر قرار شده باشد.⁽³⁾

بنابر این هدف از این مطالعه ارزیابی پذیرش و عدم پذیرش هر یک از تکنیکهای کنترل رفتاری P.S،V.C  ،HOM  و   G.Aاز سوی والدین است.

کلیات

پایه و اساس رشته دندانپزشکی کودکان توانایی هدایت کودکان با تجربیات دندانپزشکی آنها است.در کوتاه مدت این مهارت دندانپزشک امتیازی برای تامین نیازمندی های فوری دندانپزشکی کودکان است.بیشتر آثار سودبخش ماندگار نیز ، هنگامی که بذر های سلامت دندانی آینده کودکان در اوایل زندگی کاشته شود،حاصل می شود.اگر هدف حرفه دندانپزشکی را ایجاد نگرشهای مثبت نسبت به این رشته و بهبود سلامت دندانی جامعه بدانیم ، کودکان راه منطقی رسیدن به این هدف در آینده اند.

متغیر های مو^ءثر بر رفتار دندانپزشکی کودکان:

کودک مضطرب و ترسویی که پیش بینی ملاقات ناخوشایندی را می کند،در مقایسه با کودکی که ترس واضطراب کمتری دارد،بیشتر مستعد داشتن چنین تجربه ناخوشایندی است.اضطراب یا ترس بر رفتار کودک و بر موفقیت ملاقات دندانپزشکی تاثیر زیادی می گذارد.مکتبهای مختلف روانشناسی اضطراب را خصوصیتی شخصیتی می دانند،اما عقاید گوناگونی را درباره منشا این ویژگی ابراز می کنند.متغیر های بسیاری را در پیشینه کودکان با این رفتارها ،مربوط دانسته اند: ⁽³⁾

1-اضطراب مادری:

در سالهای گذشته مرسوم بود که مادران بیشتر از پدران کودک را به مطب دندانپزشکی می آوردند.اضطرابی که مادران در ملاقاتهای دندانپزشکی از خود نشان می دادند،منابع دندانپزشکی را تحت تاثیر خود قرار داده است.اگر چه در آینده نزدیک ممکن است این عنوان به "اضطراب والدین"تغییر نام دهد.در حال حاضر چنین تغییری می تواند زود هنگام باشد.بیشتر تحقیقات نشان دهنده رابطه مهمی بین اضطراب مادر و رفتار کودک از نظر همکاری در اولین ملاقات دندانپزشکی است.اضطراب زیاد والدین بر رفتار کودکان آنها تاثیر منفی دارد.دانسته های علمی نشان می دهد که اضطراب مادران بر کودکان در تمام گروههای سنی تاثیر دارد. بیشترین اثر آن بر کودکان زیر 4 سال است. زیرا همزیستی بین کودک و مادر از نوزادی آغاز می شود و به تدریج رو به کاهش می گذارد.⁽³⁾

2-تاریخچه پزشکی:

توافق عمومی وجود دارد که کودکانی که دارای تجربه مثبت پزشکی هستند، همکاری بهتری با دندانپزشکان دارند. کیفیت ملاقاتهای گذشته از نظر احساسی از تعداد ملاقاتها مهم تر است. دردی که کودک در ملاقاتهای پزشکی قبلی تجربه کرده است ، نکته مهم دیگری در تاریخچه پزشکی اوست. این درد ممکن است ، خفیف یا شدید ، حقیقی یا خیالی باشد. با وجود این باور های والدین در مورد درد ملاقاتهای پزشکی گذشته نیز بررفتاروهمکاری کودک درمحیط دندانپزشکی مو^ءثراست.

همچنین مطالعات نشان میدهد که تجربیات بد جراحی گذشته،بر رفتار کودکان در اولین ملاقات دندانپزشکی تأثیر دارد،اما این حالت در ملاقاتهای بعدی دیده نمی شود.⁽³⁾

3-آگاهی از مشکلات دندانی:

برخی از کودکان ممکن است از مشکلات دندانی خود آگاه باشند.این مشکل ممکن است وخیم مانند آبسۀ مزمن دندانی ویا ساده مانند رنگ گیری با منشأ خارجی دندانها باشد.با وجود این گرایشی به رفتار در اولین ملاقات دندانپزشکی وجود دارد،زیرا کودک میداند که مشکل دندانی دارد. چنین رفتاری ممکن است از جانب والدین به کودک انتقال یابد.

دندانپزشک با آگاهی از اهمیت این متغیر می تواند والدین را از ارزش اولین ملاقات دندانپزشکی کودک قبل از بروز مشکلات دندانی آگاه سازد.⁽³⁾

طبقه بندی رفتار کودکان از نظر همکاری:

در طی معاینۀ کودک میزان همکاری وی مورد توجه قرار می گیرد، زیرا کلیدی برای انجام درمان محسوب می شود.

روشهای گوناگونی برای طبقه بندی رفتار کودکان در محیط دندانپزشکی وجود دارد.

طبقه بندی بالینیWright  کودکان را در سه دسته قرار می دهد:   1- همکار   2- فاقد توانایی همکاری   3- بالقوه همکار

1-      کودکان همکار دارای آرامش معقول و حداقل بیم و هراس هستند و حتی ممکن است علاقه مندی و اشتیاق از خود نشان دهند.آنها می توانند با روش مستقیم و شکل دهی به رفتار درمان شوند. وقتی معیاری برای رفتار تعیین می شود،آنها در آن چهار چوب عمل می کنند.

2-      کودکانی که نمی توانند همکاری کنند بر عکس هستند.کودکان خردسال در این دسته قرار دارند زیرا به علت سن کم ارتباط با آنها مشکل است و نمی توان درک مطلب را از آنها انتظار داشت.گروه دیگری که همکاری نمی کنند ، دچار ناتوانیهای خاص یا معلولیت هستند.شدت وضعیت آنها مانع همکاری به روش معمول است. در چنین مواردی که کودک فاقد توانایی همکاری است ، باید روشهای کنترل رفتاری ویژه ای را به کار برد مثل P.B

مشکل رفتاری ، واژه مشخصی است که می توان به کودکی نسبت داد که با استعداد است ، ولی توانایی همکاری ندارد. رفتار اینها با کودکانی که فاقد توانایی همکاری هستند متفاوت است ، زیرا این کودک توانایی انجام همکاری را دارد.

روش دیگری که در تحقیقات علوم رفتاری به کار می رود سنجش رتبه ای رفتار Frankl است.این معیار رفتار های مشاهده شده را به 4 دسته تقسیم می کند که از کاملا مثبت تا کاملا منفی متغیر است. شرح مقیاس به این گونه است:

رتبه 1 / کاملا منفی: از درمان سر پیچی می کند و به شدت گریه می کند یا تر سو است.

رتبه 2 / منفی: تمایل به قبول درمان ندارد ، همکاری ندارد، شواهدی از رفتار منفی نشان می دهد ولی چشمگیر نیست ( کج خلقی ، کناره گیری )

رتبه 3 / مثبت : درمان را قبول می کند همزمان احتیاط هم دارد،تمایل به موافقت با دندانپزشک را دارد، همزمان شرط می گذارد ولی دستورات دندانپزشک را با همکاری پیروی می کند.

رتبه 4 / کاملا مثبت: رابطه خوبی با دندانپزشک دارد و به اعمال دندانپزشکی علاقه مند است ، می خندد و لذت می برد.

روش طبقه بندی Frankl وسیله تحقیق عمومی است و برای ثبت رفتار های کودکان در مطب دندانپزشکی باید به شکل مختصر در آید.درمانگر می تواند کودکانی را که رفتار همکارانه مثبتی از خود نشان می دهند با علامت + یا ++ مشخص کند . بر عکس رفتار غیر همکارانه را با نشانه های – یا - - یاد داشت نماید. نقص این روش ، کافی نبودن اطلاعات بالینی درباره کودکان غیر همکار است. برای مثال اگر کودکی به عنوان – تلقی شد به کار برنده این روش طبقه بندی مجبور است که کیفیت واکنش را تعریف و درجه بندی کند. با ثبت "- ، گریان " توصیف بهتری از مشکل بالینی حاصل می شود.⁽³⁾

والدین بیمار خردسال:

والدین تقریبأ از هنگام تولد فرزندانشان، رفتار آنها را به کمک رفتارهای ویژۀ انتخابی تشویق و تنبیه ،روشهای انظباطی و مقداری آزادی دادن شکل میدهند.حداقل در سالهای اول،اصولاً این والدین هستند که کودکان کارهای خوب وبد را از آنها می آموزند. فرهنگ والدین و  وضعیت اجتماعی- اقتصادی والدین تا حدّی در قبول روشهای کنترل رفتاری تأثیر دارد . بعنوان مثال اکثر والدینی که وضعیت اجتماعی- اقتصادی بهتری دارند مخالف روش بیهوشی عمومی هستند. کاهش قبول این روش ممکن است ناشی از این حقیقت باشد که گروه اجتماعی مرفه تر نسبت به خطر های بیهوشی عمومی آگاهتر هستند.

همچنبن اکثر والدین آینده نگر و وظیفه شناس با سطح متوسط ،تمایل به دریافت فوری مراقبتهای دندانپزشکی هستند وآنها مسواک زدن و معاینات دندانپزشکی را به عنوان امری بدیهی می پذیرند.برخی دیگر از والدین هم از نظر اقتصادی- اجتماعی در درجۀ متوسط یا بالا قرار دارند و ممکن است از اهمیت دندانپزشکی به خوبی آگاه باشند ولی به درستی به آن نپردازند. گاهی اوقات این والدین آنقدر گرفتار زندگی روزانه خود هستند که فرصت همکاری با برنامه های بهداشت دهان یا حتی آوردن کودک خود به مطب دندانپزشکی را ندارند. بنابراین قواعد کلی همیشه صادق نخواهد بود. با توجه به درک اهمیّت نقش والدین در مثلث درمانی  دندانپزشکی کودکان و لزوم جلب همکاری آنها، اهمیّت گفتگو با والدین آشکار می شود.والدین کودک بیمار اغلب به آگاهی و راهنمایی در مورد درمانهای دندانپزشکی کودکانشان نیاز دارند .ما در جامعه ای پر ادعا زندگی می کنیم و بهبود رابطه با والدین امری حیاتی است.

رفتارهای کودکان در مطب های دندانپزشکی قویاً مرتبط با روش زندگی والدین – ترجیحات و خواسته های آنهاست.⁽³⁾

 

راهبرد های گروه دندانپزشکی:

 هدف اصلی در درمانهای دندانپزشکی این است که علاوه بر درمان گام به گام نگرش مثبتی نسبت به دندانپزشکی در کودکان ایجاد شود ،از این رو باید ابتدا رفتار کودکان را قبل از وعده ملاقات تغییر داد. روشهای متعددی در این زمینه وجود دارد :

- فیلم یا نوارهای ویدیوئی برای ایجاد مدل کودکان خردسال تهیه شده،با این هدف که بیمار رفتارهای شبیه مدل از خود نشان دهد.

- همچنین تغییر رفتار قبل از وعده ملاقات می تواند با استفاده از مدلهای زنده مانند خواهر و برادر، کودکان دیگر یا والدین انجام شود در این مواقع بسیاری از کودکان خردسال بعد از معاینۀ والدینشان  می خواهند از صندلی دندانپزشکی بالا روند.

- یکی دیگر از روشهای تغییر رفتار فرستادن نامه قبل از وعده ملاقات است. تماس قبلی با والدین می تواند راهی را برای آماده سازی کودک در نخستین ملاقات دندانپزشکی فراهم کند.⁽³⁾

کنترل رفتار و ارتباط با کودکان :

روشهای گوناگونی برای کنترل رفتار و ارتباط با کودکان در مطب دندانپزشکی وجود دارد که شامل :

 

1-      شکل دهی رفتار

2-      باز آموزی

3-      شرطی سازی آزارنده

 

1-شکل دهی رفتار[19]:یک تکنیک معمول و غیر فارماکولوژیک  بوده و حالتی از تغییر رفتار یا Behavior Modification است که بر اساس اصول یاد گیری اجتماعی است و عملی است که کودک را به آهستگی به سمت رفتارهایی دلخواه هدایت می کند و تا زمانی که درمانگر به خواسته اش نرسد ادامه می یابد.

بر طبق این نظریه بیشتر رفتارها از طریق یاد گیری است و این خود باعث برقراری ارتباط بین محرک و پاسخ می شود. لذا به آن تئوری تحریک-پاسخ((Stimulus-Response theory نیز می گویند.از موارد مهمی که در شکل دهی رفتار باید به آن دقت کرد بیان هدف کلی برای کودک ،بیان ضرورت انجام کار برای کودک و شرح عمل در چند قسمت و هدایت به صورت آهسته است. البته بیان توضیحات باید در سطح درک کودک بوده و باید رفتارهای مناسب کودک تقویت شده  و به رفتارهای نامناسب اهمیت داده نشود.روش TSD شبیه شکل دهی رفتار است ولی با آن تفاوت دارد.Addelston تکنیک TSD را معرفی کرده و این تکنیک از سال 1959 که معرفی شد تا کنون به عنوان اساس کنترل رفتاری شناخته شده است.TSD مجموعه ای از شبیه سازی های پی در پی است.این روش جزئی از شکل دهی رفتار است که باید توسط تمام اعضای تیم دندانپزشکی اجرا شود.⁽³⁾

 

---

جهت دریافت فایل  بررسی پذیرش تکنیکهای کنترل رفتاری از سوی والدین مراجعه کننده به بخش کودکانلطفا آن را خریداری نمایید