امنیت غذا و تغذیه

توسعه انسانی، هم هدف و هم مسیر توسعه ملی و امنیت غذایی یكی از معیارها و ابزارهای توسعه انسانی است با استفاده از تعبیر زندگی در سلامت و رفاه بعنوان یكی از مؤلفه های توسعه انسانی، حصول به سطح مناسبی از سلامت و امنیت غذا و تغذیه ای یكی از مقاصد جدی در سیاستگذاریهای ملی و زیر ملی شناخته می شود بنا به تعریف، امنیت غذایی وقتی وجود دارد که همه مردم در ت

امنیت غذا و تغذیه

- تعریف و محدوده فرابخش

  توسعه انسانی، هم هدف و هم مسیر توسعه ملی و امنیت غذایی یكی از معیارها و ابزارهای توسعه انسانی است. با استفاده از تعبیر "زندگی در سلامت و رفاه" بعنوان یكی از مؤلفه های توسعه انسانی، حصول به سطح مناسبی از سلامت و امنیت غذا و تغذیه ای یكی از مقاصد جدی در سیاستگذاریهای ملی و زیر ملی شناخته  می شود. بنا به تعریف، امنیت غذایی وقتی وجود دارد که "همه مردم در تمام اوقات دارای دسترسی فیزیکی و اقتصادی به غذای کافی، سالم و مغذی برای تامین نیازهای تغذیه ای و ترجیحات غذایی" خود باشند.  بدین ترتیب دسترسی به غذای كافی و مطلوب و سلامت تغذیه ای از محورهای اصلی توسعه، سلامت جامعه و زیر ساخت نسل های آینده كشور است.

  از سوی دیگر مبتنی بر نگرشهای علمی دهه های اخیر، دسترسی اقتصادی و فیزیكی به غذای کافی بمنظور زندگی سالم و فعال، از سویی بعنوان حق آحاد جامعه برای شكوفایی قابلیت ها و از سویی دیگر بعنوان آزادی مثبت و وظیفه ای برای دولت در جهت تأمین آن دانسته می شود.

در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، در اصول سوم، بیست و نهم و چهل و سوم، ضرورت تأمین نیازهای اساسی، رفع فقر و برطرف ساختن هر نوع محرومیت در زمینه تغذیه، رفاه فردی و اجتماعی مورد تأكید قرار گرفته است. همچنین جمهوری اسلامی ایران چندین بار و بویژه در نشست هزاره سران، همراه سایر كشورهای جهان، رسما" تعهد سیاسی و عزم كلی خود را برای كاهش گرسنگی، سوء تغذیه و دستیابی به امنیت غذایی پایدار اعلام كرده است. نمود این رویكرد در سیاستگذاریهای سطح ملی در قالب «سند   چشم انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 هجری شمسی»، «سیاستهای كلی برنامه چهارم توسعه جمهوری اسلامی ایران» و «برنامه چهارم توسعه»، بخوبی بیانگر اهمیت موضوع و تعهد دولت به آن است.

  نقطه ثقل در موضوع امنیت غذا و تغذیه، چندضابطه ای و فرابخشی بودن آن است. به این ترتیب كه فارغ از فرابخشی بودن آن در سطح تئوریك و سیاستگذاری، پیاده سازی برنامه های اجرایی، نیازمند ارتباط، تعامل و اجرای مشترك توسط بخشها و زیر بخشهای مختلف است. چنانكه زیر سیستمهای «تولید و عرضه»، «نگهداری، فراوری و توزیع»،«مصرف» و«سلامت» بطور كامل پوشش داده شوند. چرا كه هرگونه اختلال در هر یك از زیرسیستمها بر امنیت غذایی سطح خانوار و فرد تأثیر منفی خواهد داشت.

به این ترتیب سند فرابخشی حاضر، نه تجمیعی از مسائل درون بخشها بلكه نقاط ثقل و حلقه های اصلی ارتباط بین بخشها در امر غذا و تغذیه را مورد توجه قرار می دهد. با این رویكرد كه در صورتیكه بتوانیم هسته های اصلی را مورد اعمال سیاست قرار دهیم، سایر حوزه ها بطور خود بخود و در اثر ارتباط سیستمیك، متأثر شده و در راستای اهداف مورد نظر حركت كرده بهبود خواهند یافت.

 

2 - جایگاه امنیت و سلامت غذا و تغذیه در سیاستهای كلی كشور  

1-2- سند چشم انداز 1404

در چشم انداز 20 ساله "ایران كشوری است توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه …". جامعه ایرانی در افق این چشم انداز از جمله دارای ویژگی زیر است:

-         "برخوردار از سلامت، رفاه، امنیت غذایی، تأمین اجتماعی، فرصتهای برابر، توزیع مناسب درآمد، نهاد مستحكم خانواده، به دور از فقر، فساد، تبعیض و بهره مند از محیط زیست مطلوب"

-         "دست یافته به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه آسیای جنوب غربی با تأكید بر جنبش نرم افزاری و تولید علم، رشد پر شتاب و مستمر اقتصادی، ارتقاء نسبی سطح درآمد سرانه و رسیدن به اشتغال كامل"

2-2- سیاستهای كلی برنامه چهارم توسعه جمهوری اسلامی ایران

در سیاستهای كلی برنامه چهارم توسعه از جمله موارد زیر مورد توجه قرار گرفته است:

-         "تلاش در جهت تحقق عدالت اجتماعی و ایجاد فرصتهای برابر و ارتقاء سطح شاخصهایی از قبیل آموزش، سلامت، تأمین غذا، افزایش درآمد سرانه و مبارزه با فساد"

-         "رفع محرومیتها، خصوصا" در مناطق روستایی"

-         "كارایی و بازدهی اقتصادی"

-         "تأمین امنیت غذایی كشور با تكیه بر تولید از منابع داخلی و تأكید بر خودكفایی در تولید محصولات اساسی كشاورزی

 

 

 

 

3-2 سیاستهای برنامه چهارم توسعه 

سیاستهای برنامه چهارم توسعه ذیل ارتقاء سلامت و بهبود كیفیت زندگی، مرتبط با امنیت غذا و تغذیه به ترتیب ذیل است:

ماده 84 قانون برنامه چهارم

دولت موظف است به منظور نهادینه كردن مدیریت، سیاستگذاری، ارزشیابی و هماهنگی این قلمرو از جمله: امنیت غذا و تغذیه در كشور، تأمین سبد مطلوب غذایی و كاهش بیماریهای ناشی از سوء تغذیه و گسترش سلامت همگانی در كشور، اقدام های ذیل را به عمل آورد:

الف. تشكیل «شورای عالی سلامت و امنیت غذائی» با ادغام «شورای غذا و تغذیه» و «شورای عالی سلامت» پس از طی مراحل قانونی.

ب. «تهیه و اجرای برنامه های آموزشی لازم به منظور ارتقاء فرهنگ و سواد تغذیه ای جامعه.

سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و دستگاههای اجرائی مكلفند در تدوین و اجرای برنامه جامع یاد شده با وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی همكاری و از تبلیغ كالاهای مضر به سلامتی خودداری نمایند.

ج. تخصیص منابع اعتباری، تسهیلات بانكی و یارانه ای لازم برای تولید، تأمین، توزیع و مصرف مواد غذایی، در جهت دستیابی به سبد مطلوب غذایی و اختصاص منابع لازم برای شروع و تدارك برای ترویج غذای سالم در قالب میان وعده غذایی دانش آموزان و همچنین كمك غذایی برای اقشار نیازمند.

د. تهیه و اجرای برنامه های:

1-   ایمنی غذا.

2-   كاهش ضایعات مواد غذایی از تولید به مصرف.

 

موارد مورد تأكید در سیاستهای برنامه چهارم عبارتند از:

-         توجه به تحقق امنیت غذایی و سلامت تغذیه ای جامعه در سیاستهای كلان اقتصادی

-         افزایش رشد كمی و ارتقاء كیفی تولیدات كشاورزی بمنظور تأمین سبد مطلوب غذایی در راستای توسعه پایدار

-         هدفمند كردن یارانه ها بمنظور دستیابی به سبد مطلوب غذایی

-         ارتقاء سلامت و ایمنی مواد غذایی در كلیه مراحل از تولید تا مصرف

-         حفاظت از منابع آب و خاك و بهره برداری مناسب از آنها در جهت تأمین مواد غذایی

-         ارتقاء فرهنگ و دانش غذا و تغذیه در كشور

-         تأمین و كنترل ریزمغذیها

-         پایش مستمر امنیت غذا و تغذیه در كشور

-         تدوین نظام جامع كاهش ضایعات مواد غذایی (تولید، فراوری، توزیع و بازیافت)

-         حمایت از برنامه ترویج تغذیه با شیر مادر بمنظور حفظ و ارتقاء سلامت كودك و مادر

-         ارتقاء بهداشت دام، فراورده های دامی و اماكن دامی

-         تولید، نگهداری، حمل و مصرف مناسب كود، سموم و آلاینده های محیطی جهت مراقبت از سلامت آب آشامیدنی و غذا

-         نگرش ویژه به توسعه روستایی به عنوان نهاد پایه و مؤثر بر بهره وری در بخش كشاورزی و تأمین امنیت غذایی

-         توسعه نظام بازار محصولات كشاورزی بمنظور ارزش افزایی و افزایش درآمد تولیدكنندگان

-         ارتقاء ضریب بهره وری آب در تولید محصولات كشاورزی

-         اعمال سیاستهای مالیات بر مصرف به منظور متعادل ساختن مصرف دهكهای بالای درآمدی

-         هدفمند کردن یارانه ها و سیاستهای حمایتی تولیدی به منظور تقویت بنیانهای رقابت پذیری و شکوفایی مزیت های نسبی و رقابتی

-         اعطای یارانه های هدفمند جهت تأمین سبد غذایی مطلوب اقشار فقیر

-         ایجاد یكپارچگی در بخش سلامت از نظر سیاستگذاری، نظارت و ارزشیابی

-         توسعه و ارتقای استانداردهای ملی و افزایش مستمر کیفیت

-         انطباق تدریجی ضوابط فنی و استانداردهای ملی با استانداردهای بین المللی

-         تمرکز سیاستگذاری تدوین استانداردها ،ضوابط و نظارت و طراحی ساختار متناسب با آن به منظور ارتقای سلامت غذا در کشور

-         اقدامات لازم برای بهبود شیوه زندگی مردم با هدف پیشگیری از عوامل خطرساز سلامت

-         استمرار سیاست تحدید موالید

-         ایجاد ساز و کار مناسب در جهتتامین و تخصیص منابع و بهبود استانداردهای لازم برای درمان بیماران روانی مزمن و حاد، سوختگی، اورژانسها و مصدومین ونیز بیماریهای خاص و اختلالات زمینه ای مانند سوء تغذیه

-         بهبود تغذیه زنان

-         اجرای برنامه های اصلاح رژیم غذایی خانوارهای زیر خط فقر به منظور رفع سوء تغذیه آنها

 

 

3-بررسی وضع موجود

     داشتن نگاه فراگیر و سیستمی لازمه رویكرد فرابخشی به موضوع امنیت غذا و تغذیه است. با این نگاه، به منظو بررسی جامع تر وضعیت موجود، كوشش می شود از نظر اقتصادی ، كشاورزی و تولید،ایمنی، جمعیت شناختی ، سلامت و آموزش و پژوهش، ویژگیها و مقتضیات وضع موجود مورد ارزیابی قرار گیرد. با این رویکرد كه برای رسیدن به سطح مطلوبی از سلامت و امنیت غذا و تغذیه‌ای، بهینه سازی و اصلاح كاركرد و رفتارهای همه بخش های ذیربط ضروریست. این امر می تواند نقطه آغاز نگاه فرابخشی به موضوع غذا و تغذیه و مواجهه مشترك بخشهای مختلف با آن باشد.

 

1-3-اقتصادی 

یكی از روشهای مناسب جهت بررسی وضعیت اقتصادی جامعه، بررسی اقتصاد ملی با رویكرد تقاضا است. در این رویكرد درآمد، مصرف ، سرمایه‌گذاری و صادرات از مولفه‌های اصلی اقتصاد كشور شناخته می‌شوند. در ادامه به بررسی وضعیت  روندهای تغییر در GDP سرانه، مصرف و سرمایه‌گذاری در كشور در طی دهه های اخیر پرداخته می‌شود.

جهت دریافت فایل امنیت غذا و تغذیه لطفا آن را خریداری نمایید