نقش زنان در انتخاب الگوهای مصرف غذاﻳﻰ و ارائه راهکارهای ﻣﺤﻴط زﻳستی

یکی از بحرانهای زیست محیطی مسئله انتخاب الگوهای نامناسب مصرف و در واقع مصرف بی رویه استافزایش مصرف به معنی افزایش ضایعات و آلودگی محیط زیست است و غذا یکی از مهمترین بخشهای اقتصادی است که تولید آن به اندازه کافی بستگی به تولید در بخش کشاورزی و روند افزایش جمعیت دارد

نقش زنان در انتخاب الگوهای مصرف غذاﻳﻰ و ارائه راهکارهای ﻣﺤﻴط زﻳستی

فهرست مطالب:                                                                شماره صفحه 

چکیده ...................................................................................................................... 1

مقدمه........................................................................................................................ 2

فصل اول- کلیات..................................................................................................... 3

١‐١‐ فرضیه ,ضرورت ها و اهداف ....................................................................... 4

١‐١‐١‐بیان مسئله ................................................................................................... 4

١‐١‐٢‐فرضیه.......................................................................................................... 4

١‐١‐٣‐ضرورت و اهمیت تحقیق.............................................................................. 5

١‐١‐۴‐اهداف............................................................................................................ 5

١‐١‐۴‐١‐اهداف اصلی.............................................................................................. 5

١‐١‐۴‐٢‐اهداف فرعی.............................................................................................. 6

١‐١‐۵‐متغیرها ........................................................................................................ 6

١‐١‐٦‐محدودیت های تحقیق .................................................................................. 6

١‐۲-تعاریف نظری و عملیاتی.............................................................................. 7

١‐۲‐١‐تعاریف نظری............................................................................................... 7

١‐۲‐۲‐تعاریف عملیاتی............................................................................................. 8

١‐٣‐تاریخچه تغذیه و الگوی مصرف ................................................................... 8

١‐٣‐١‐تاریخچه تغذیه و الگوی مصرف در جهان .................................................. 8

١‐٣‐١‐١‐تغییر دادن الگوی مصرف از نظر دستور کار٢١     ............................... 8

١‐٣‐١‐۲‐افزایش دسترسی به غذا و تغذیه از نظر دستور کار  ٢١ ....................... 9

١‐٣‐١‐٣‐اهمیت موضوع تغذیه و زنان  از دیدگاه کنفرانسهای بین المللی............ 10

١‐٣‐۲‐ تاریخچه تغذیه در ایران............................................................................ 11

١‐٣‐۲‐ ١‐اهمیت الگوی مصرف غذا در برنامه های توسعه کشور...................... 12

١‐۴‐فیزیولوژی تغذیه......................................................................................... 14 

١‐۴‐١‐الگوی تغذیه ............................................................................................. 14 

١‐۴‐٢‐جریان تولید و تغذیه............................................................................... 14

١‐۴‐٢‐١‐تعریف تغذیه........................................................................................... 14

١‐۴‐٢‐٢‐ماده مغذی.............................................................................................. 15

١‐۴‐٢‐٣‐سوء تغذیه............................................................................................... 15

١‐۴‐٢‐۴‐تغذیه متعادل........................................................................................... 18

١‐۴‐٢‐۵‐عادات غلط غذایی .................................................................................. 21

١‐۴‐٢‐٦‐کربوهیدراتها ......................................................................................... 22

١‐۴‐٢‐٧‐پروتئینها.................................................................................................. 22

١‐۴‐٢‐٨‐چربیها  .................................................................................................. 23

١‐۴‐٢‐۹‐ویتامینها ................................................................................................. 23

١‐۴‐٢‐١۰‐عناصر معدنی....................................................................................... 24

١‐۴‐٣‐تحقیق و توسعه ....................................................................................... 25

١‐۴‐٣‐١‐صنایع غذایی ایران ................................................................................ 25

١‐۴‐۴‐اثرات زیست محیطی تولید و مصرف غذا ............................................. 27 

١‐۴‐۴‐١‐اثرات زیست محیطی کشاورزی............................................................. 27

١‐۴‐۴‐۲‐اثرات زیست محیطی تولید محصولات دامی........................................... 28

١‐۴‐۴‐٣‐اثرات زیست محیطی فاز فرایند مواد غذایی........................................... 28

١‐۴‐۴‐۴‐اثرات زیست محیطی مصرف کننده........................................................ 28

١‐۵‐بررسی تغذیه در ابعاد فرهنگی, اقتصادی, اجتماعی.................................. 29

١‐۵‐١‐اثرات توسعه فرهنگی بر تغذیه .............................................................. 30

١‐۵‐١‐١‐الگوهای فرهنگی غذا............................................................................... 30

١‐۵‐۲‐اثرات توسعه اقتصادی ........................................................................... 33

١‐۵‐۲‐١‐اقتصاد مواد غذایی ................................................................................ 33

١‐۵‐۲‐۲- دامنه امنیت غذایی در ایران و جهان ................................................... 34

١‐۵‐۲‐٣‐اثرات توسعه اقتصادی بر تغذیه ........................................................... 38

١‐۵‐۲‐۴‐اثرات تغذیه بر توسعه اقتصادی............................................................. 39

١‐۵‐۲‐۵‐ارزشیابی سیاست تغذیه در کلان اقتصاد.............................................. 39

١‐۵‐۲‐٦‐بحران افزایش قیمت مواد غذایی ........................................................... 40

١‐۵‐۲‐٧‐رابطه بین درآمد و مصرف ................................................................... 44

١‐۵‐۲‐٨‐الگوی مصرف مواد غذایی .................................................................... 46

١‐۵‐۲‐۹‐ویژگی الگوی مصرف در کشورهای ثروتمند ....................................... 47

۲‐۵‐۲‐١۰‐ویژگی الگوی مصرف در کشورهای فقیر .......................................... 48

١‐۵‐۲‐١١‐وضعیت الگوی مصرف در ایران......................................................... 48

١‐۵‐۲‐١۲‐روند مصرف سرانه مواد غذایی در کشور.......................................... 49

١‐۵‐۲‐١٣‐موادغذایی و روند عرضه سرانه آنها ................................................. 51

١‐۵‐۲‐١۴‐روند تولید محصولات کشاورزی......................................................... 60

١‐۵‐۲‐١۵- وضعیت تولید و مصرف مواد غذایی................................................. 62

١‐۵‐۲‐١٦‐کیفیت الگوی تولید و مصرف............................................................... 63

١‐۵‐۲‐١٧‐مرکز ثقل تولید محصولات کشاورزی در کشور................................. 65

١‐۵‐۲‐١۸‐تصویری از تولید موادغذایی در کشور .............................................. 65

١‐۵‐۲‐١۹‐بررسی وضعیت عرضه محصولات کشاورزی و تاثیر آن در الگوی مصرف مواد غذایی در ایران      66

١‐۵‐۲‐۲۰‐استراتژی کاهش ضایعات , وضعیت ایران و ارائه راهکارها.............. 68

١‐۵‐٣‐ اثرات اجتماعی......................................................................................... 70 

١‐۵‐٣‐١‐رشد جمعیت وغذا .................................................................................. 70

١‐۵‐٣‐۲‐سیاست عصر کمیابی غذا....................................................................... 72

١‐۵‐٣‐٣‐چشم انداز آینده غذا .............................................................................. 74

١‐۵‐٣‐۴‐اثرات بهبود تغذیه بر سطح نیروی انسانی............................................. 75

١‐۵‐٣‐۵‐اثرات سوء تغذیه بر توسعه اجتماعی..................................................... 76

١‐۵‐٣‐٦‐تاثیر عوامل اجتماعی بر الگوی مصرف موا غذایی و نقش خانواده....... 77

١‐٦‐ زنان.............................................................................................................. 77 

١‐٦‐١‐زنان و توسعه پایدار در دستور کار٢١ .................................................... 78

١‐٦‐١‐١‐ نقش زنان در تغییر الگوی مصرف ...................................................... 79

١‐٦‐١‐۲‐ راهکارهای کاهش مصرف ................................................................... 81

١‐٦‐١‐٣‐نقش آموزش زنان در تغییر الگوی مصرف .......................................... 82

١‐٦‐١‐۴‐توانمند سازی زنان در الگوها و نحوه مصرف .................................... 84

١‐٦‐۲‐نقش زنان در کاهش آلودگی محیط زیست, کاهش جمعیت, کمبود مواد غذایی  وکمبود آب)          84                                                            

١‐٦‐٣‐ نقش زنان در تغییرات در الگوی مصرف غذایی و سلامت کودکان ........ 85

فصل دوم – مواد و روشها................................................................................... 88

۲‐١‐ویژگی منطقه ٦ تهران .................................................................................. 89

۲‐۲‐روش تحقیق.................................................................................................. 92

۲‐۲‐١‐نوع تحقیق................................................................................................... 92

۲‐۲‐۲‐ جامعه آماری............................................................................................. 93

۲‐۲‐٣‐ نمونه آماری ............................................................................................. 93

۲‐۲‐٣‐١‐حجم نمونه.............................................................................................. 93

۲‐۲‐٣‐۲‐ روش نمونه گیری................................................................................. 94

۲‐٣‐ابزار گردآوری اطلاعات .............................................................................. 94 

۲‐٣‐١- مشخصات پرسشنامه............................................................................... 94

۲‐٣‐۲- روایی و پایایی پرسشنامه........................................................................ 95

فصل سوم- نتایج................................................................................................ 97

٣‐١‐ آمار توصیفی .............................................................................................. 98 

٣‐١‐١- توزیع سن پاسخگویان.............................................................................. 99

٣‐١‐۲- توزیع وضع تاهل پاسخگویان ............................................................... 100

٣‐١‐٣- سطح تحصیلات پاسخگویان................................................................... 102

٣‐١‐۴- توزیع وضعیت شغل پاسخگویان .......................................................... 104

٣‐١‐۵- توزیع وضعیت درآمد ماهیانه(خانوار)پاسخگویان ................................ 105

٣‐۲‐ آمار استنباطی........................................................................................... 106 

٣‐۲‐١‐پاسخ به فرضیه اول ( بین نقش زنان و نحوه استفاده در الگوهای مصرف غذایی

 رابطه وجود دارد.) ..................................................................................... 107

٣‐۲‐١‐١‐پاسخ به سوال ١( آیا سطح سواد زنان در اصلاح الگوهای مصرف غذایی نقش موثر دارد؟)          107

٣‐۲‐١‐۲‐پاسخ به سوال ۲( آیا بین سن زنان و نوع الگوهای مصرف غذایی رابطه وجود دارد؟)        109

٣‐۲‐١‐٣‐پاسخ به سوال ٣( آیا زنان می توانند با انتخاب الگوهای مصرف غذایی مناسب در اقتصاد خانواده تاثیرگذار باشند؟) ............................................................................................... 110

٣‐۲‐١‐۴‐پاسخ به سوال ۴( آیا نقش زنان به تنهایی و بی پشتوانه دولت می تواند در الگوی مصرف غذا تاثیرگذار باشد؟) ................................................................................................................ 112

٣‐۲‐١‐۵‐پاسخ به سوال ۵( آیا شاغل بودن زنان در الگوی مصرف غذایی خانواده می تواند تاثیرگذار باشد؟) ............................................................................................................................ 113

٣‐۲‐۲‐پاسخ به فرضیه دوم ( بین نقش زنان و کاهش در مصرف (آب, انرژی, پسماند, غذا....) رابطه وجود دارد؟) ............................................................................................................................ 115

٣‐۲‐۲‐١‐پاسخ به سوال ١( آیا بین آموزش زنان  و نوع الگوی  مصرف( غذا,آب , انرژی ...) ارتباط برقرار است؟) ............................................................................................................................ 115

٣‐۲‐۲‐۲‐ پاسخ به سوال ۲( آیا بین آموزش زنان و  کاهش در اسراف مواد غذایی ارتباط برقرار است؟) 117

٣‐۲‐۲‐٣‐ پاسخ به سوال ٣( آیا بین آموزش زنان و کاهش تولید پسماندها ارتباط برقرار است؟  ) 118

٣‐۲‐۲‐۴‐ پاسخ به سوال ۴( آیا بین آموزش زنان و کاهش مشکلات زیست محیطی رابطه برقرار است؟  )          120

٣‐۲‐٣‐ پاسخ به فرضیه سوم ( بین نقش زنان در بهبود وضعیت تغذیه ارتباط برقرار است.)       122

٣‐۲‐٣‐١‐ پاسخ به سوال ١( آیا بین افزایش درآمد خانواده و بهبود وضعیت تغذیه ارتباط برقرار است؟)  122

٣‐۲‐٣‐۲‐ پاسخ به سوال ۲( آیا سطح سواد تغذیه ای زنان در بهبود وضعیت تغذیه و  سلامت کودکان و  خانواده نقش مؤثر دارد؟)................................................................................................. 123

٣‐۲‐٣‐٣‐ پاسخ به سوال ٣( آیا بین نقش  زنان و سلامت غذای مصرفی در خانواده ارتباط وجود دارد؟) 125

فصل چهارم- نتیجه گیری و پیشنهادات .......................................................... 130

۴‐١‐  بحث و نتیجه گیری.................................................................................... 131

۴‐١‐١‐  مقدمه .................................................................................................... 131

۴‐١‐٢‐بحث و نتیجه گیری پرسشنامه ................................................................ 132

۴‐١‐٢‐١- نتیجه گیری از فرضیه اول و سوالات پژوهشی مربوطه................... 132

۴‐١‐٢‐۲- نتیجه گیری از فرضیه دوم  و سوالات پژوهشی مربوطه ................ 134

۴‐١‐٢‐٣- نتیجه گیری از فرضیه سوم و سوالات پژوهشی مربوطه ................ 135

۴‐١‐٢‐۴- نتیجه گیری از سوالات مربوط به میزان مصرف مواد غذایی .......... 136

۴‐۲‐پیشنهادات ................................................................................................... 137

۴‐۲‐١‐نقش دولت................................................................................................ 137

۴‐۲‐١‐١‐ پیشنهاداتی برای دولت در ارائه برنامه های آموزشی ...................... 137

۴‐۲‐١‐۲‐سایر فعالیتهای مؤثر دولت در زمینه الگوی مصرف غذا ................... 139

۴‐۲‐۲‐نقش زنان ................................................................................................ 140

۴‐۲‐۲‐١‐پیشنهادات برای زنان........................................................................... 140

پیوست ............................................................................................................... 142

پیوست الف- پرسشنامه در خصوص نقش زنان در اصلاح الگوهای مصرف غذایی........... 143

منابع .................................................................................................................. 151

منابع فارسی ....................................................................................................... 152

منابع انگلیسی ..................................................................................................... 155

اینترنت ................................................................................................................ 155

چکیده انگلیسی .................................................................................................. 156

 فهرست جداول                                                              شماره صغحه

جدول شماره ١‐١- سهم درشت مغذی ها در تامین انرژی بین جهان , کشورهای توسعه یلفته, در حال توسعه و ایران و دامنه قابل قبول سازمان بهداشت جهانی(متوسط سالهای ...................... 51

جدول شماره١‐۲- روند عرضه سرانه مواد غذایی طی سالهای (٨۰‐١٣٦۸۵) .... 52

جدول شماره ١‐٣- سهم گروههای مختلف مواد غذایی در تامین انرژی طی سالهای( ٨۰‐١٣٦۸)   53

جدول شماره ١‐۴- سهم گروههای مواد غذایی در تامین انرژی (متوسط سالهای ٨۰‐١٣٦٨)در ایران و جهان (واحد: درصد)................................................................................................................... 55

جدول شماره ١‐۵- وضعیت عرضه سرانه انرژی و مواد غذایی در چند کشور درحال توسعه و توسعه یافته جهان (در سال ۲۰۰۰)..................................................................................................... 58

جدول شماره ١‐٦ : برآورد درصد ضایعات محصولات کشاورزی..................... 70

جدول شماره  ١‐٧:  پر جمعیت ترین کشورهای جهان( در سال٢۰۰۰ و٢۰۵۰)... 72

جدول۲‐١‐  محله های منطقه ٦ شهرداری تهران بر حسب تعداد خانوار , جمعیت و محدوده جغرافیایی    90

جدول ٣-١ - فراوانی، درصد و درصد تراكمی سن پاسخگویان......................... 99

جدول ٣-۲ - توزیع فراوانی و درصد وضع تاهل پاسخگویان نمونه آماری..... 100

جدول ٣-٣ - توزیع فراوانی، درصد و درصد تراكمی سطح تحصیلات پاسخگویان ........... 102

جدول ٣-۴ - توزیع فراوانی و درصد وضع شغلی پاسخگویان نمونه آماری .. 104

جدول ٣-۵ - فراوانی، درصد و درصد تراكمی میزان درآمد ماهیانه پاسخگویان 105

جدول ٣-٦- نتایج ضریب همبستگی بین سواد زنان و اصلاح الگوی مصرف غذایی          107

جدول ٣-٧- توزیع فراوانی و درصد نظرات پاسخگویان به سوال ١٣.............. 108

جدول ٣-٨- نتایج آزمون کای دو   ............................................................. 108

جدول ٣-۹- توزیع فراوانی و درصد نظرات پاسخگویان به سوال ١۴.............. 109

جدول ٣-١۰- نتایج آزمون کای دو  ............................................................ 110

جدول ٣-١١- توزیع فراوانی و درصد نظرات پاسخگویان به سوال ٨ ............. 111

جدول ٣-١۲- توزیع فراوانی و درصد نظرات پاسخگویان به سوال ۲۲............ 111

جدول ٣-١٣- نتایج آزمون کای دو ............................................................. 111

جدول ٣-١۴- توزیع فراوانی و درصد نظرات پاسخگویان به سوال ١٧............ 112

جدول ٣-١۵- توزیع فراوانی و درصد نظرات پاسخگویان به سوال  ١۸ .......... 113

جدول ٣-١٦- نتایج آزمون کای دو ............................................................. 113

جدول ٣-١٧- توزیع فراوانی و درصد نظرات پاسخگویان به سوال ۲۸............ 114

جدول ٣-١٨- نتایج آزمون کای دو............................................................... 114

جدول ٣-١۹- توزیع فراوانی و درصد نظرات پاسخگویان به سوال های ١ پژوهش 115

جدول ٣-۲۰- نتایج آزمون کای دو   .......................................................... 116

جدول ٣-۲١- توزیع فراوانی و درصد نظرات پاسخگویان به سوال ١٦............ 117

جدول ٣-۲۲- نتایج آزمون کای دو ............................................................. 118

جدول ٣-۲٣- توزیع فراوانی و درصد نظرات پاسخگویان به سوال ۲١............ 119

جدول ٣-۲۴- نتایج آزمون کای دو  ............................................................ 119

جدول ٣-۲۵- توزیع فراوانی و درصد نظرات پاسخگویان به سوال های ۴ پژوهش          120

جدول ٣-۲٦- نتایج آزمون کای دو  ............................................................ 121

جدول ٣-۲٧- توزیع فراوانی و درصد نظرات پاسخگویان به سوال ۲۹............ 122

جدول ٣-۲۸- نتایج آزمون کای دو  ............................................................ 123

جدول ٣-۲۹- توزیع فراوانی و درصد نظرات پاسخگویان به سوال های ۲ پژوهش          124

جدول ٣-٣۰- نتایج آزمون کای دو  ............................................................ 124

جدول ٣-٣١- توزیع فراوانی و درصد نظرات پاسخگویان به سوال های ٣ پژوهش          125

 جدول ٣-٣۲- نتایج آزمون کای دو ............................................................. 126

جدول۴‐٣٣ میزان مصرف مواد غذایی .............................................................. 126

 

 

 

 فهرست نمودارها:                                                            شماره صفحه

نمودار ١-١-اثرات زیست محیطی در سطح مصرف کننده .................................. 29

نمودار١‐ ۲- کشورهای دارای اقتصاد برتر جهان در سال ٢۰٢۰....................... 37

نمودار ٣-١- توزیع درصد میزان سن پاسخگویان ............................................. 99

نمودار ٣-۲- توزیع درصد پاسخگویان به تفكیك وضعیت تاهل........................ 101

نمودار ٣-٣- توزیع درصد سطح تحصیلات پاسخگویان.................................... 103

نمودار ٣-۴- توزیع درصد پاسخگویان به تفكیك وضعیت شغلی....................... 104

نمودار ٣-۵- توزیع درصد میزان درآمد ماهیانه خانوار پاسخگویان................ 106

 

فهرست اشکال                                                                 شماره صفحه

 

شکل شماره ١‐١‐ هرم غذایی................................................................................ 19

شکل شماره ١-۲- طراحی دوباره از هرم غذایی................................................. 20

 

 

 

 

 

 

 

فهرست پیوستها                                                             شماره صفحه

پیوست الف- پرسشنامه در خصوص نقش زنان............................................ 143

                               در اصلاح الگوهای مصرف غذایی

 

 چکیده:

یکی از بحرانهای زیست محیطی مسئله انتخاب الگوهای نامناسب مصرف و در واقع مصرف بی رویه است.افزایش مصرف به معنی افزایش ضایعات و آلودگی محیط زیست است و غذا یکی از مهمترین بخشهای اقتصادی است, که تولید آن به اندازه کافی بستگی به تولید در بخش کشاورزی و روند افزایش جمعیت دارد.

 زنان میتوانند به عنوان همسر , مادر, مدیر, و برنامه ریز خانواده و کسیکه نقش اصلی را در تنظیم خرید و چگونگی مصرف بعهده دارد و نیز بعنوان مربی و فرهنگساز نسل آینده نقش بسیار مهمی در تغییر الگوی مصرف غذایی و در نتیجه کاهش آلودگی محیط زیست داشته باشد.

در این تحقیق محقق بدنبال اهداف اصلی خویش یعنی افزایش نقش زنان در انتخاب الگوهای مصرف غذایی مناسب و نهایتا کاهش فشار وارد بر محیط زیست به علت الگوهای بی رویه مصرف می باشد.

جامعه آماری در این تحقیق , زنان منطقه ٦تهران می باشند که تعداد ١١۰۵٧نفر را تشکیل می دهند. افراد نمونه به حجم ٣۲۵ نفر بر اساس نمونه گیری چند مرحله ای خوشه ای تصادفی انتخاب شدند. به منظور آزمون فرضیه های تحقیق, پرسشنامه ویژه ای برای کسب اطلاعات تهیه  شده که برای بررسی صحت و سقم فرضیات تحقیق از آزمون کی دو و اسپیرمن استفاده گردید و نتایج آن اینچنین بیان گردید. مطابق نظر پاسخگویان در مورد فرضیه اول با توجه به اینکه ضرائب ۲٦٣/۰و۲۲٣/۰از مقدار جدول ١۴٨/۰ بیشتر است بین سطح سواد و نوع الگوی مصرف غذا ,رابطه معنی دار وجود دارد, یعنی هرچه میزان تحصیلات زنان افزایش می یابد، میزان آشنایی آنان با الگوهای مصرف غذایی افزایش می یابد.همچنین با توجه به اینکه اکثر پاسخها ۲/٣۴درصد در مورد ارتباط سن با الگوی مصرف غذا به سمت گزینه متوسط بوده , پس ارتباط معنی داری بین ایندو وجود ندارد. در مورد رابطه شاغل بودن زنان و نوع الگوی مصرف ٣/٦۸ درصد به سمت گزینه های خیلی زیاد و زیاد گرایش داشته و کی دو بدست آمده٧٧/١٣٨از مقدار جدول بزرگتر است , پس رابطه معنی دار می باشد. در مورد تاثیر نقش زنان در اقتصاد خانواده در زمینه الگوی مصرف غذا پاسخها به سمت گزینه خیلی زیاد گرایش داشته و در مورد تاثیر نقش زنان بدون همکاری دولت در الگوی مصرف غذا با توجه به مقادیر کی دو بدست آمده٦۴٦/۴۲۴و ۵۲٣/۲١٦ از مقدار جدول بزرگتر است, پس نقش زنان به تنهایی نمی تواند موثر باشد.  بین آموزش زنان و کاهش میزان پسماندها و کاهش در اسراف مواد غذایی و کاهش مشکلات زیست محیطی  ارتباط معنی دار وجود دارد  ,  همپنین هر چه سواد تغذیه ای زنان بیشتر باشد وضعیت تغذیه و سلامت خانواده بهتر می شود. بین نقش زنان و سلامت غذای مصرفی ارتباط معنا دار وجود دارد. بین  افزایش درآمد و بهبود در وضعیت تغذیه  خانواده ارتباط معنا دار وجود دارد.

در آخر به ارائه پیشنهاد در دو بخش مجزا , یعنی پیشنهاداتی برای دولت و زنان پرداخته شده است.

 

مقدمه:

با توجه به الگوهای بی رویه مصرف و تولید که تشدید کننده فقر و عدم تعادل در جهان است و اهمیت بخش غذا بعنوان محور اقتصادی و نیاز به رسیدن به امنیت غذایی و کاهش جمعیت گرسنه جهان, توجه به تدابیر اصلاح الگوی تغذیه, لازم و ضروری میباشد.(آل یاسیین , احمد,١٣٨٦),چرا که تدابیر اصلاح الگوی مصرف غذایی, تضمین امنیت غذایی را به سمت شرایط برقراری سلامت جامعه هدف قرار داده است.برای ایجاد امنیت غذایی, شناخت ترکیب مواد غذایی به منظور جوابگویی به نیازهای فیزیولوژیکی ضروری است  و بر اساس آن ساختار تولید را می توان برنامه ریزی کرد و جهت داد.علاوه بر تولید, مراحل توزیع مواد غذایی نیز در تضمین در دسترس قرار دادن غذا نقش اساسی بعهده دارد.(عیسی , کلانتری, ١٣٧۵)

یکی از بحرانهای زیست محیطی مسئله انتخاب الگوهای نامناسب مصرف و در واقع مصرف بی رویه است.افزایش مصرف به معنی افزایش ضایعات و آلودگی محیط زیست است و غذا یکی از مهمترین بخشهای اقتصادی است, که تولید آن به اندازه کافی بستگی به تولید در بخش کشاورزی و روند افزایش جمعیت دارد. در این بین توجه به نقش زنان با توجه به اینکه نیمی از جمعیت جهان را تشکیل می دهند , اما نقش آنها در توسعه و پیشرفت جوامع بسیار بیشتر از یک نیمه است , ضروری میباشد. بدیهی است که هر چه اندیشه زنان و مادران یعنی آموزگاران و مربیان جامعه بازتر و هر چه دانسته های ایشان از اصول فرهنگی, اجتماعی, اقتصادی بیشتر باشد, بهتر می توانند در راه پیشرفت و تعالی و رفاه و سرافرازی جامعه آینده گام بر دارند, به عبارت دیگر , هر چه آگاهی زنان افزایش یابد, این آگاهی به جامعه امروز و نسل های آینده منتقل شده و موجب سیر جامعه به سوی ترقی و تکامل میشود.زنان میتوانند با انتخاب الگوی مصرف صحیحی برای خانواده سطح بهره وری خانواده را افزایش دهند و به عنوان همسر , مادر, مدیر, و برنامه ریز خانواده و کسیکه نقش اصلی را در تنظیم خرید و چگونگی مصرف بعهده دارد و نیز بعنوان مربی و فرهنگساز نسل آینده و سرانجام بعنوان پیوند دهنده کودکان به خانه و جامعه می توانند نقش بسیار مهمی در تغییر الگوی مصرف غذایی و در نتیجه کاهش آلودگی محیط زیست داشته باشد.(معروفی,پروین , دانستنیهای زیست محیطی برای زنان)

مطالعه انجام شده در زمینه نقش و تاثیر زنان بر شکل گیری عادات و رفتارهای تغذیه ای فرزندان و تاثیر بر روی الگوی مصرف غذایی و اصلاح آن جهت دستیابی به امنیت غذایی اجرا گردیده است, چرا که مطالعه در این زمینه بسیار محدود  میباشد. امید است نتایج این پژوهش در طراحی و ارائه راهکارهای مناسب برای آموزش صحیح تغذیه در خانواده و بهبود سلامت جامعه و اصلاح الگوهای تولید و مصرف و در نهایت حمایت ازمحیط زیست و بقاء بشریت مفید واقع گردد.

 

 

 

 

 

فصل اول

 

کلیات 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

١‐١‐ فرضیه ,ضرورت ها و اهداف:

١‐١‐١‐بیان مسئله:

مسئله غذا یکی از مهمترین بخشهای اقتصادی است که تولید کافی آن بستگی به تولید بخش کشاورزی و روند افزایش جمعیت دارد.در حال حاضر جمعیت دنیا با تصاعد هندسی افزایش می یابد و این در حالیست که بر میزان مواد غذایی با تصاعد حسابی اضافه می شود, بنابراین کمبود مواد غذایی یکی از معضلات اساسی دنیای امروز است.  کاهش بازده اراضی کشاورزی نیز بعنوان یکی از تهدید های کره زمین نقش کلیدی در تولید و امنیت غذایی دارد. در نتیجه مسئله اساسی اینست که برای کاهش مخاطرات زیست محیطی  که یکی از آنها الگوهای بی رویه مصرف و تولید است ,آیا می توان با  توجه به نقش زنان بعنوان بخش بزرگ و مهمی از جامعه و همچنین به عنوان مادر , مصرف کننده ,عضو فعال جامعه و محور اقتصاد خانواده و  مشارکت آنها در انتخاب مواد غذایی مناسب ودر خصوص کاهش مخاطرات زیست محیطی تغییر و اصلاح در الگوهای مصرف غذایی بوجود آورد؟ چرا که بنظر می رسد که زنان به عنوان گردانندگان اصلی خانواده در کاهش بحران غذا و چگونگی مصرف نقش دارند. به طور مثال با انتخاب میزان, نوع و مقدار غذا در اقتصاد خانواده , صرفه جویی در مواد غذایی و کاهش هزینه ها نقش دارند و با عادات رفتاری صحیح و اثرگذاری در فرزندان و اعضاء خانواده می توانند نقش مؤثری ایفا نمایند. 

برای اصلاح ساختار تولید و مصرف غذا و جهت دادن آن به سمت معیارهای توسعه پایدار نیاز به تحولات بنیادی است که باید از کوچکترین بخش اجتماع یعنی خانواده شروع گردد.

 

١‐١‐۲‐فرضیه:

فرضیه اول- بین نقش زنان و نحوه استفاده در  الگوهای مصرف غذایی رابطه برقرار است.

سوال١: آیا سطح سواد زنان در اصلاح الگوهای مصرف غذایی نقش مؤثر دارد؟

سوال ۲: آیا بین سن زنان ونوع  الگوهای مصرف رابطه برقرار است؟

سوال ٣: آیا نقش زنان می تواند در زمینه انتخاب  الگوهای مصرف غذایی مناسب در اقتصاد خانواده تاثیر گذارباشد؟

سوال ۴: آیا نقش زنان به تنهایی  وبی پشتوانه  دولت می تواند در الگوی مصرف غذا تاثیرگذار باشد؟

سوال۵- آیا شاغل بودن زنان در الگوی مصرف غذایی خانواده می تواند تاثیر گذار باشد؟

فرضیه دوم- بین نقش زنان و کاهش در مصرف (آب, انرژی, پسماند, غذا....) رابطه برقرار است.

سوال ١- آیا بین آموزش زنان و و نوع الگوی  مصرف( غذا,آب , انرژی ...) ارتباط برقرار است؟

سوال ۲- آیا بین آموزش زنان و  کاهش در اسراف موادغذایی ارتباط برقرار است؟

سوال ٣- آیا بین آموزش زنان و کاهش تولید پسماندها ارتباط برقرار است؟ 

سوال ۴- آیا بین آموزش زنان و کاهش مشکلات زیست محیطی رابطه برقرار است؟

فرضیه سوم- بین نقش زنان در بهبود وضعیت تغذیه ارتباط برقرار است.

سوال ١- آیا بین نقش زنان در افزایش درآمد خانواده و بهبود وضعیت تغذیه ارتباط برقرار است؟

 سوال ۲-  آیا سطح سواد تغذیه ای زنان در بهبود وضعیت تغذیه و  سلامت کودکان و  خانواده نقش مؤثر دارد؟

سوال ٣- آیا بین نقش  زنان و سلامت غذای مصرفی در خانواده ارتباط وجود دارد؟

 

 

١‐١‐٣‐ضرورت و اهمیت تحقیق:

تولید و عرضه غذا و امکان دسترسی تمام آحاد جامعه ایران به غذای کافی, مطلوب و سالم و برخورداری از سلامت تغذیه ای از برنامه های توسعه ملی جمهوری اسلامی ایران است و در این راستا , دولت موظف به تدوین برنامه الگوهای مصرف مواد غذایی , با هدف ایجاد هماهنگی میان الگوی تولید, عرضه و مصرف در راستای تامین نیازهای تغذیه ای و سلامت جامعه و نهایتا کاهش فشار وارد بر محیط زیست به علت الگوهای بی رویه مصرف می باشد.

همچنین در سیاستهای کلان فرهنگی کشور, همواره بر تقویت شخصیت و جایگاه زن بعنوان مادر و مربی نسل آینده  که می تواند با کار خود در حوزه های مختلف و مشارکت در صحنه اجتماع نقش کلیدی ایفا کند, تاکیید شده است و این امر ضرورت انجام مطالعات الگوی مصرف مواد غذایی و استفاده از نقش زنان در این امر را برای دسترسی به اطلاعات به روز و جامع در ابعاد مختلف غذا و تغذیه را طلب می کند.

 

 

١‐١‐۴‐اهداف:

١‐١‐۴‐١‐اهداف اصلی:

-       بررسی الگوهای تولید و مصرف به منظور کاهش فشار وارد بر محیط زیست و ایجاد ادراک بهتر از نقش مصرف و چگونگی استفاده از نقش زنان و مشارکت زنان در دستیابی به الگوهای عقلانی مصرف در بخش غذا.

-       شناسایی موانع مشارکت زنان در حفاظت از محیط زیست.

-       شناسایی میزان آگاهی از رفتارهای زنان با موضوعات و مشکلات زیست محیطی.

-       کاهش در میزان پسماندها و افزایش مصرف بهینه مواد غذایی.

 

١‐١‐۴‐٢‐اهداف فرعی:

- تبیین و تنظیم  میانگین سرانه مواد غذایی در کشور.

- شناخت وضعیت تغذیه درمنطقه٦ تهران.

- بررسی خصوصیات اقتصادی و فرهنگی منطقه ٦ تهران.

- بررسی ارتقاء دانش و فرهنگ زیست محیطی زنان از طریق آموزشهای زیست محیطی.

- شناسایی راههای مشارکت زنان جهت حفاظت از محیط زیست.

 

١‐١‐۵‐متغیرها:

متغیرهای مستقل و وابسته دراین تحقیق به شرح زیر می باشند.

 

متغیر مستقل	متغیر وابسته
نقش زنان در اصلاح الگوهای مصرف غذایی	الگوی مصرف غذایی
مشارکت زنان	میزان تولید پسماندها
آموزش		بهبود وضعیت تغذیه
سطح سواد

 

١‐١‐٦‐محدودیت های تحقیق:

-       با در نظر گرفتن اینکه منطقه ٦تهران به عنوان یکی از مناطق متوسط از لحاظ اقتصادی محسوب می گردد, نتایج تحقیق تنها به جامعه مشابه یعنی به طبقه اقتصادی و اجتماعی متوسط شهر تهران و شهرستانهای مشابه قابل تعمیم است.

-       کمبود اطلاعات آماری منظم و منسجم و مشکل جمع آوری اطلاعات.

-       عدم اطمینان از دقیق و معتبر بودن اعداد و ارقام مندرج در گزارشات آماری.

-       فقدان اطلاعات به روز در حیطه الگوهای مصرف مواد غذایی.

١‐۲-تعاریف نظری و عملیاتی:

١‐۲‐١تعاریف نظری:

       - امنیت غذایی: اطمینان از اینکه تمامی مردم, د رهمه حال دسترسی فیزیکی و اقتصادی به                                      غذای اولیه مورد نیاز خود دارندبرای داشتن زندگی سالم و فعال.(بانک جهانی) (تراز نامه غذایی سال ۸۰‐١٣٦٨)

 

      - تغذیه: خوردن غذا, هضم, جذب, متابولیسم و دفع مواد زائد.

www.foodconsumption\chashni-co.mht

 

-       توسعه پایدار: توسعه ای که نیازهای فعلی نسل حاضر را بدون خدشه دار کردن توانایی نسلهای آینده برای رفع نیازشان برآورده کند و یا به عبارتی توسعه پایدار را می توان تلاش انسان برای برقراری آشتی بین پیشرفت و توسعه به موازات حفاظت و محیط زیست و منابع موجود دانست.( کلانتری , عیسی, و دکتر ناصر خادم آدم , سیاست اصلاح الگوی تغذیه-١٣٧۵)

 

    - بهره وری:  استفاده مطلوب , موثر و بهینه از مجموع امکانات , ظرفیتها, قابلیتها, سرمایه و نیروها و منابع و فرصتها و حداکثر استفاده از حداقل منابع و امکانات. (تراز نامه غذایی سال ۸۰‐١٣٦٨)

 

-       مشارکت: حضور آگاهانه مردم در صحنه سیاسی, بویژه در سالهای اخیر بعنوان یکی از شاخصهای توسعه پایدار مورد توجه قرار گرفته و از هشیاری عمومی و تفاهم بعنوان مهمترین ضرورت در مسیر نیل به توسعه پایدار یاد میشود. از عمل آگاهانه مردم در جوامع مختلف و حضور فعال آنها در این عرصه به صورت اصولی منوط به بهره مندی از دموکراسی عنوان میشود.(مقاره, امین, ١٣٨٣)

     یونسکو نیز طی گزارشی برای قرن ٢١ , توسعه پایدار را مستلزم "گذار از عضویت فردگرایانه                    در جامعه به مشارکت دموکراتیک مردم در صحنه" کرده است.

-       آموزش: تعلیم و تربیت مهمترین عامل موثر در دگرگونی و رفتار بشری است که در مسیر رشد اقتصادی, بهبود کیفیت زندگی, ایجاد دانش و مهارت, تامین فرصتهای شغلی و افزایش تولید جامعه به کار گرفته میشود.نقش آموزش و پرورش در توسعه فردی و اجتماعی به صورت یک باور درآمده است و به همین دلیل به عنوان "حقوق پایداری بشر " و ارزش عالمگیر انسانی به رسمیت شناخته شده است و حتی جایگاه آن به " قلب جامعه " تشبیه شده است.آموزش و پرورش پلی است که از گذشته به حال و از حال به آینده می رسد, لذا برای رسیدن به آینده ای پایدار درکی عمیق از اهمیت این موضوع و نگاهی دوباره بر نظام آموزشی کشور ضروری خواهد بود.(نصیری, حسین,١٣٨٤)

    - عرضه سرانه:

از تقسیم  کل عرضه غذا برای مصرف انسان(غذا) به کل جمعیت در دوره مشخص زمانی بدست می آید.(تراز نامه غذایی سال ۸۰‐١٣٦٨)

- الگوی مصرف غذایی: الگوی مصرف هر جامعه ای با توجه به وضعیت اقتصادی, درآمد سرانه کشور, درآمد عمومی, میانگین قدرت خرید مردم و همچنین فرهنگ جامعه تعیین می گردد و همان نحوه مصرف غذا, خرید, نحوه و نوع تولیدات کشاورزی میباشد و آموزش جامعه از جمله مواردیست که در تغییر نگرش مردم نسبت به الگوی مصرف نقش زیادی دارد.

www.hamshahrionline.ir/news

 

١‐۲‐۲‐تعاریف عملیاتی:

- محیط زیست: محیط پیرامون ما که شامل موجودات زنده وغیر زنده می شود. 

- الگوی مصرف مواد غذایی : تهیه , خرید و مصرف انواع مواد غذایی مورد نیاز بدن از جمله گوشت , مرغ , نان , برنج, سبزی و میوه و ...

- الگوی تولید: مقدار زمینی که برای کاشت هر یک از محصولات کشاورزی به کار می رود.

-       آموزش: منظور آموزشهایی است که به زنان منطقه مورد مطالعه در خصوص مسائل زیست محیطی از جمله الگوهای مصرف غذا و مسائل و مشکلات تغذیه ای کشور از سوی سازمانها و تشکلهای آموزشی دولتی داده می شود.

-        مشارکت: منظور همکاری و دخالت زنان منطقه ٦ در جهت بهبود وضعیت الگوی مصرف غذا در سطح خانواده خودشان می باشد.

 

١‐٣‐تاریخچه تغذیه و الگوی مصرف:

١‐٣‐١‐تاریخچه تغذیه و الگوی مصرف در جهان:

١‐٣‐١‐١‐تغییر دادن الگوی مصرف از نظر دستور کار ٢١:

علت اصلی افت مداوم کیفیت محیط زیست جهان , الگوهای بی رویه مصرف و تولید, بخصوص در کشورهای صنعتی است. این موضوع اهمیت بسیار دارد و تشدید کننده فقر و عدم تعادل در جهان است.

تلاشهایی که باید در سطح بین المللی برای حفاظت و تقویت محیط زیست صورت گیرد, باید با توجه کامل به مسئله عدم تعادل موجود بین الگوهای تولید و مصرف فعلی تحقق یابد.

این مسئله که مصرف بی رویه موجب تقاضای زیاد برای بهره برداری منابع طبیعی می شود و بر عکس کاربرد صرفه جویانه این منابع با هدف به حداقل رساندن کاهش منابع و  کاهش آلودگی هماهنگی دارد, باید مورد توجهی خاص قرار گیرد.اگر چه در بخشی از جهان الگوهای مصرف بسیار بالاست, اما هنوز نیازهای مصرفی اولیه بخش بزرگی از افراد بشر برآورده نشده است.نتیجه این وضع, ایجاد تقاضاهای اضافی و روشهای اسراف گونه زندگی در بخشهای ثروتمندتر جهان است که خود فشار عظیمی بر محیط زیست وارد می آورد.در همین حال, بخشهای فقیرتر جهان قادر به تامین غذا, سرپناه, مراقبتهای بهداشتی و آموزشی مورد نیاز خود نیستند.تغییر دادن الگوی مصرف مستلزم استراتژی چند جانبه ای است که درآن برآوردن نیازهای اولیه فقرا, پاسخگویی به تقاضاها و کاهش مصرف مسرفانه منابع محدود کره زمین در فرایند تولید مورد اهم توجه قرار گیرد.

دستیابی به اهداف مربوط به کیفیت محیط زیست و توسعه پایدار مستلزم افزایش کارایی تولید و تغییراتی در الگوهای مصرف است تا مصرف بهینه منابع و به حداقل رساندن پسماندها مورد تایید قرار گیرد. در بسیاری از موارد این امر مستلزم آن است که الگوهای فعلی تولید و مصرف که در کشورهای صنعتی تکامل یافته و سپس به قسمت اعظم جهان سرایت کرده, دگرگون شود.

با تقویت روندها و جهتگیریهای مثبتی که در حال ظهور است, به عنوان بخشی از فرایندی که هدف آن ایجاد تغییرات مهمی در الگوهای مصرف صنایع, دولتها, خانواده ها و افراد است, می توان به پیشرفت در این زمینه دست یافت.

به طور مثال کمک به افراد و خانواده ها برای اینکه هنگام خرید تصمیماتی اتخاذ کنند که از نظر زیست محیطی سالم باشد.اجرای برنامه تغییر الگوی تولید و مصرف نامعقول مستلزم کوشش متفق دولتها, مصرف کنند گان و تولید کننده گان است و باید به نقش مهمی که زنان و خانواده ها در این میان بعنوان مصرف کننده بازی می کنند و تاثیر احتمالی مجموع قدرت خرید آنها بر بازار, توجه خاصی مبذول گردد.(طراوتی , حمید و  سید امیر ایافت, ١٣٧٧, کنفرانس سازمان ملل درباره محیط زیست و توسعه(دستور کار ٢١), انتشارات سازمان محیط زیست.)

١‐٣‐١‐۲‐افزایش دسترسی به غذا و تغذیه از نظر دستور کار ٢١:

برای بر آوردن نیاز روز افزون مصارف غذایی جمعیت جهان, تلاشهای ما فقط به تامین و افزایش ذخایر غذایی محدود نمی شود, بلکه می بایست توزیع غذا به نحو چشمگیری بهبود یافته, در عین حال نظامهای کشاورزی پایدار بیشتری بوجود آید.لازم است بیشتر این تولید در کشورهای در حال توسعه صورت پذیرد. این امر مستلزم کاربرد موفق و ایمن تکنولوژی زیستی با ملاحظات زیست محیطی در زراعت, محیط زیست و در بهداشت انسان است.بیشترین میزان سرمایه گذاری در تکنولوژی زیستی جدید در جهان صنعتی اعمال شده است.مشابه اینگونه سرمایه گذاریها و توسعه منابع انسانی در تکنولوژی زیستی بخصوص د رکشورهای در حال توسعه ضروری است.(طراوتی , حمید و  سید امیر ایافت, ١٣٧٧, کنفرانس سازمان ملل درباره محیط زیست و توسعه,دستور کار ٢١, انتشارات سازمان محیط زیست.)

 

١‐٣‐١‐٣‐اهمیت موضوع تغذیه و زنان  از دیدگاه کنفرانسهای بین المللی:

الف-کنفرانس ریو:

اصل۸: برای اینکه توسعه مستمر و کیفیت بهتر معیشت برای انسانها فراهم شود, باید کشورها شیوه های مصرف و تولید را اصلاح کنند و سیاست جمعیتی معقولی را اعمال کنند.

اصل ٢۰: زنان نیز در امر محیط زیست و توسعه نقش حساس و مهمی دارند.به همین خاطر همکاری نامحدود آنها بسیار مؤثر بوده, استمرار توسعه را ممکن می سازد.

ب- کنفرانس ژوهانسبورگ:

گزارش ملی توسعه پایدار حاوی ٢٢ فصل می باشد.فصل ٢ راجع به تغییر دادن الگوی مصرف می باشد که نهاد ارائه دهنده آن وزارت جهاد کشاورزی است و فصل ١٧ مربوط به اقدامات زنان است که نهاد ارائه دهنده آن سازمان حفاظت محیط زیست می باشد.در این گزارش چالشهای پیش روی ما را به این صورت ذکر کرده است: ما اذعان می کنیم که مبارزه با فقر, تغییر الگوی مصرف و تولید و حفاظت و مدیریت منابع طبیعی بعنوان پایه و اساس توسعه اجتماعی و اقتصادی از اهداف اساسی و لوازم ضروری توسعه پایدار هستند.تغییرات اساسی در الگوی تولید و مصرف (خانگی) جوامع را برای نیل به توسعه پایدار حیاتی دانسته و ازتمامی کشورها خواسته شده که الگوی تولید و مصرف پایدار را ارتقاء دهند

جهت دریافت فایل نقش زنان در انتخاب الگوهای مصرف غذاﻳﻰ و ارائه راهکارهای ﻣﺤﻴط زﻳستی لطفا آن را خریداری نمایید