سیری كوتاه در تاریخ عربستان
عربستان یا شبة جزیرة عربستان سرزمینی است در منتهی الیه جنوب غربی آسیا به شكل مربع مستطیل با ضلعهای نامتساوی كه بین 12 و 22 درجة عرض شمالی و 35 و 60 درجة طول شرقی میان افریقا و قسمت بزرگی از آسیا قرار گرفته است. مساحت این سرزمین به دو میلیون و ششصدهزار كیلومتر مربع می رسد. [1] عربستان از شمال به كشورهای اردن و عراق، از شرق به خلیج فارس و دریای عمان و دریای عرب، از جنوب به خلیج عدن و از سوی مغرب به دریای سرخ محدود است. چنانكه می‌بینیم سرزمین عربستان از سه جانب به دریا پیوسته و این سه جانب را پنج دریا[2] فرا گرفته است، و تنها از سمت شمال است كه به خشكی منتهی می‌شود. یا این همه درون این سرزمین از آب كه مایه زندگانی هر جانداری است[3] بهرة چندانی ندارد. در سراسر این منطقه گسترده رودخانه‌ای كه وسیلة حمل و نقل بشد، یافت نمی‌شود. تنها رودی كه در آن جریان دارد در وادی حجر در یمن است)، كه درازای آن از یكصد كیلومتر بیشتر نیست.
رشته كوههای بلندی كه از شبه جزیره سینا آغاز و در امتداد دریای سرخ تا خلیج فارس كشیده می‌شود، همچون دیواری بلند آنرا فرا گرفته است. در خلال این كوهها دره‌های كوچك و بزرگی وجود دارد كه عرب آن را وادی می‌گوید. مهمترین این وادیها، سرحان، رومه، دواسر، و حضرموت است. روزگاران پیش از اسلام بعض این وادیها مانند (سرحان) راه تجارتی بوده است. سراسر ساحل دریاهای اطراف آن- جز در چند منطقه- پر از اسفنجها و مانعهای طبیعی است كه كشتی نمی‌تواند در آن پهلو بگیرد، اگر از كوههایی كه همچون باروی استوار گردد عربستان را فرا گرفته است، بگذرید و بدرون سرزمین برسید به مانعهای دیگری بر خواهد خورد، چنانكه در شمال آن بادیه الشام است كه از حدود فلسطین تا جنوب غربی عراق كشیده است، و در جنوب آن بیابان، بیابان وسیع دیگری است بنام نفوذ كه هفتاد هزار كیلومتر مربع وسعت دارد و از شن نرم پوشیده است. وزش باد توده‌های شن را از این سو به آن سو می‌برد و ایجاد راه را- در دنیای قدیم- ناممكن می‌ساخت. از جنوب به سمت شرق این شبه جزیره بیابان دیگری است به نام الربع الخالی كه تا امروز همچنان خلی است. وسعت این بیابان به پانصد هزار كیلومتر مربع می‌رسد و میتوان گفت پهناورترین بیابانهای خشك و خالی جهانست. بین الربع الخالی[4] و نفوذ بیابان دیگری است به نام دهناء كه آنهم از ریگ روان پوشیده است و به خاطر همین مانعهای طبیعی هزاران سال شبه جزیره عربستان در خاموشی و گمنامی بسر می‌برد. بدون تردید اگر دین اسلام در این سرزمین پدید نمی‌آمد، و از آنجا به دیگر سرزمینهای جهان نمی رفت عربستان همچنان در آنزوا بسر می برد، و یا اینكه توجه چندانی بدان نمی شد. با اینهمه نباید پنداشت كه پیش از اسلام در این منطقه از آبادانی و تمدن نشانی نبوده است. چنانكه خواهیم نوشت قسمت مستعد آن (جنوب) آبادان بود و دولتهایی در آنجا تأسیس شده است. همچنین در دیگر قسمتها نیز تمدنهایی (هر چند به صورت ناقص) وجود داشته است.
ساكنان این سرزمین را عرب می‌نامند. در اینكه معنی عرب چیست و از چه زمان آن مردم را بدین نام نامیده‌اند و این مردم از كجا بدین سرزمین آمده‌اند هنوز میان نژادشناسان اختلاف است. بعض داستانهای پیش از اسلام كه پس از اسلام گرد آمده و به نام تاریخ معروف شده است، گوید چون نام نیای آن مردم یعرب بن قحطان بوده است، فرزندان او عرب نام گرفته‌اند. این ندیم بغدادی دانشمند سدة چهارم هجری كه اثر پر ارزش او به نام الفهرست در دست است، از نوشتة ابن ابی سعد، آرد:
چون ابراهیم (ع) به فرزندان اسماعیل كه با دائیهای خود جرهم بودند نگریست، از اسماعیل پرسید:
- اینان چه كسانی هستند؟
- فرزندان من و دائیهای آنان از جرهم.
ابراهیم (ع) به زبانی كه بدان سخن می گفت- سریانی قدیم- گفت (اعرب له) آنان را با هم بیامیز[5]. در كتیبه‌هایی كه از پادشاه آشوری شلمنصر سوم (895-824 ق.م) باقی مانده و شرح نبردهای این پادشاه در بادیه الشام است كلمة عرب دیده می‌شود.[6] بعض اسلام شناسان معاصر غربی اشتقاق این كلمه را از واژه‌ای گرفته‌اند كه معنی حركت و عبور می دهد.[7] چون پاره‌ای از این وجه اشتقاقها بر اساس حدس و یا ناشی از تعصب است و بعضی نیز هنوز مورد قبول محققان قرار نگرفته، از نوشتن آن صرف نظر می‌شود. آنچه مسلم است اینكه واژة عرب در قرآن كریم به همة مردمی كه در شبه جزیرة عربستان بسر می برده‌اند گفته شده. گویند واژه عرب مخصوص شهرنشین است و بیابان نشینان اعراب نام دارند یكی عرب عربی و یكی اعراب اعرابی است.
جهت دریافت فایل سیری كوتاه در تاریخ عربستان لطفا آن را خریداری نمایید