مقاله بررسی اندیشه سیاسی سید قطب و تأثیر آن بر جنبشهای اسلامی معاصر در 31 صفحه ورد قابل ویرایش
‹‹فهرست مطالب››
عنوان صفحه
پیشگفتار ................................................................................................... 1
مقدمه ( طرح تحقیقاتی )............................................................................. 2
طرح موضوع ............................................................................................ 2
علل انتخاب مو ضوع................................................................................. 3
سؤال اصلی .............................................................................................. 3
سؤالات فرعی ........................................................................................... 3
فرضها ...................................................................................................... 4
فرضیه تحقیق............................................................................................ 4
روش تحقیق ............................................................................................. 4
سازماندهی تحقیق..................................................................................... 4
فصل اول : زندگینامة سید قطب ............................................................... 5
شرح حال سید قطب تا پیش از پیوستن به اخوان المسلمین ..................... 5
سید قطب و اخوان المسلمین .................................................................... 7
منابع فصل اول.......................................................................................... 9
فصل دوم : اندیشه های بنیاد گرانه ی سید قطب .................................... 10
مبحث اول: جامعه ایده آل از دیدگاه سید قطب ........................................ 11
«امت اسلامی » و ویژگی های آن ............................................................ 11
جامعه ایده آل صدر اسلام و تقابل آن با جاهلیت .................................... 12
فلسفه و تضاد آن با ایدئولوژی اسلامی .................................................. 13
«عبودیت» و «الوهیت » زیر بنای ایدئولوژی اسلامی ............................... 13
دیدگاه قطب نسبت به مسلكها و ایدئولوژیهای دیگر ................................ 14
ناسیونالیسم .............................................................................................. 14
كمونیسم و سرمایه داری.......................................................................... 14
مبحث دوم : «جاهلیت » از دیدگاه سید قطب............................................. 15
جاهلیت و غیر قابل اصلاح بودن آن ......................................................... 15
مبحث سوم : رستاخیز اسلامی راه حل سید قطب ................................... 16
دعوت و شرایط دعوت كننده به اسلام .................................................... 16
جهاد از دیدگاه سید قطب ......................................................................... 17
منابع فصل دوم ........................................................................................ 18
فصل سوم : تأثیر سید قطب بر جنبشهای اسلامی معاصر ...................... 19
جماعة المسمین (التكفیر والهجره)............................................................. 21
منظمه التحریر اسلامی (سازمان آزادیبخش اسلامی ).............................. 22
الجهاد ....................................................................................................... 22
منابع فصل سوم ....................................................................................... 24
نتیجه گیری ............................................................................................... 25
منابع ومأخذ...........................................................................................28
پیشگفتار:
انسان بدون تعریف،تنها پوچی و از خود بیگانگی را تجربه می كند اما یك فرد مسلمان با یك پشتوانه فكری قوی ،بدون شك از خود تعریف دارد،تعریفی جامع و كامل كه او را هدفمند می سازد .تعریفی كه برای او چارچوب ارائه می دهد و راه كمال وسعادت را فرا راه او می گشاید،و او را به سوی هدف متعالی رهنمون می سازد.مشكل جوامع اسلامی امروزه آن است كه وابسته به فرهنگهای بیگانه هستند و چرا خود را باور ندارند،به نظر نگرنده ناشی از همان فقدان (تعریف)می باشد. نه به این معنی كه در اسلام تعریفی لز انسان وجود ندارد بلكه این فرد مسلمان است كه تعریف خود را از خویشتن نمی داند،و همانطور كه گفته شد،انسانی كه از خود تعریف ندارد ، ناچار تعریف دیگران را بر خود پذیرفته و در چارچوبی خلاف ادعای خویش گام بر خواهد داشت.همه ادعای مسلمانی دارند اما همه به اسلام عمل نمی كنند بنابراین ملتهای مسلمان قبل از هر اقدامی وظیفه دارند ،تكلیف خود را ذست كم با خود رو شن كنند ،واین سئوال مهم را بی جواب نگذارند كه آیا واقعا همانگونه كه ادعا می كنند،هستند یا خیر؟و اگر نیستند ،آیا می خواهند بر طبق ادعای خویش عمل كنند یا نه؟بدون جواب به این سئوال ،انتظار هرگونه پیشرفت و كمال ،خیال خام واندیشه باطل بیش نخواهد بود.
مقدمه (طرح تحقیقاتی)
1- طرح موضوع:
به دنبال كاهش نفوذ استعمار غرب در اوایل قرن بیستم و گسترش موج استقلال طلبی در جهان سوم ، دیدگاههای متفاوتی نیز در مورد دین و سیاست در بین ملل اسلامی ظهور كرد. گروهی كه مشحون پیشرفت غرب شده بودند اینگونه تصور می كردند كه دین عامل عقب ماندگی مسلمانان است.در مقابل گروهی نیز عقب ماندگی ملل مسلمان را نه به خاطر اسلام، بلكه ناشی از عدم اجرای شریعت اسلام ،دور شدن از اسلام واقعی و روی آوردن به مكاتب بیگانه می دانستند.این طرز تفكر ایشان را وا داشت تا اسلام را دوباره به عنوان یك دین كامل و جهان شمول معرفی كرد و در كنار آن نیز برای بر قراری حاكمیت تعالیم شریعت واسلام بر زندگی سیاسی و اجتماعی خود وارد عمل شوند. تلاش این متفكران اصول گرا را می توان در جنبشهایی همچون اخوان المسلمین در مصر، جماعت اسلامی پاكستان و برخی جنبشهای اسلامی در ایران و دیگر كشورهای اسلامی مشاهده كرد.از جمله این متفكران می توان به حسن البناء، مودودی ،سیدقطب، امام خمینی و دكتر شریعتی اشاره كرد كه نقش رهبری فكری و عملی این جنبشها را بر عهده گرفتند.
از طرف دیگر امروزه مساله بنیاد گرایی اسلامی و جنبشهای اصول گرایی اسلامی،نه تنها یك موضوع منطقه ای، یا مربوط به جهان اسلام نمی باشد بلكه موضوعی است جهانی و به خصوص بعد از وقایع یازدهم سپتامبر و حمله آمریكا به افغانستان و عراق،روزی نیست كه خبری از آن در رسانه های گروهی جهان منتشر وپخش نگردد.ریشه های بنیاد گرایی اسلامی امروزی را بایذ در اندیشهه های اخوان المسلمین مشاهده كنیم.سید قطب رهبری تبدیل بنیاد گرایی محافظه كارانه اخوان المسلمین به افراط گرایی جوان سازمان آزادی بخش اسلامی (التكفیروالهجره)وسازمان (الجهاد)را بر عهده داشته است.بنابراین شاید بتوان ادعا كرد كه شناخت اندیشه های وی تا حدودی راه شناخت جنبشهای نوین اسلامی دهه 70به بعد راهموار می سازد.
علل انتخاب موضوع:
مهمترین مسئله ان است كه تفكرات سید قطب وبرداشت های او از اسلام و تشكیل حكومت اسلامی (شیوه مبارزه با دستگاه حاكم) بسیار شبیه به تفكرات امام خمینی می باشد.به نظر اینجانب بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران مدتها قبل از پیروزی انقلاب اسلامی با تفكرات رهبران اخوان المسلمین به ویژه سید قطب آشنایی داشتند .از این لحاظ این موضوع برایم جالب و حائز اهمیت بوده است.
سئوال اصلی:
اندیشه سید قطب چه بوده و چه تاثیری بر جنبشهای اسلامی بعد از خود داشته است؟
سئوالات فرعی:
1- سید قطب در چه محیط سیلسی اجتماعی می زیسته ونقش آن در شكل گیری افكار و اندیشه های او چه بوده است؟
2- چارچوب ایدئولوژی اسلامی از دیدگاه سید قطب چیست؟
3- سید قطب چه تاثیری بر جنبشهای اسلامی اخیر در مصر و احیانا در دیگر بلاد اسلامی داشته است؟
فرضها:
این پژوهش شامل دو فرض است:
1- سید قطب از جمله متفكران اسلامی می باشدكه معتقد به لزوم رستاخیز یا احیای اصول اسلامی می باشد.
2- سید قطب از اعضای جنبش اخوان المسلمین بوده و همانطور كه خود می‌گوید به اهداف وآرمانهای این جنبش وفادار است.
فرضیه تحقیق:
سید قطب نقطة انشعاب در جنبشهای اسلامی معاصر به حساب آمده ورهبری تبدیل جنبشها از یك شیوة محافظه كارانه به شیوة انقلابی و جهادی را برعهده داشته است.
روش تحقیق:
روش تحقیق ما منابع كتابخانه ای می باشد.
سازماندهی تحقیق :
این پژوهش شامل سه فصل است.پس از مقدمه كه به بیان وطرح موضوع پرداخته شده در فصل اول زندگی سید قطب و محیط سیاسی و اجتماعی كه وی درآن می زیسته اشاره می كنیم ودر فصل دوم به اندیشه ی قطب در باب جامعة ایده آل ،ایدئولوژی اسلامی و نظر او در مورد مكاتب فكری دیگر از جمله كمونیسم و سرمایه داری پرداخته و راه حل انقلابی كه سید قطب برای رسیدن به این جامعه ایده آل ارائه می دهد مورد بررسی قرار می گیرد. در فصل سوم نیز ضمن اینكه مروری خلاصه وار بر اندیشه های سید قطب خواهیم داشت ،به تأثیر اندیشه های وی بر جنبشهای اسلامی معاصر در مصر ودیگر كشورهای اسلامی خواهیم پرداخت ودرپایان به یك نتیجه گیری كلی می رسیم.
فصل اول : زندگینامة سید قطب
شرح حال سید قطب تاپیش از پیوستن به اخوان المسلمین:
سید قطب در سپتامبر 1906در شهرستان موشا در ایالت اسیوط به دنیا آمد .او به خانواده ای ازنجبای روستایی كه از نظر مالی در تنگنا قرار داشتند تعلق داشت. در این روستای بزرگ ،جمعیتی مختلط از اسلام و مسیحیت و مزارع كوچك خانوادگی ،دو سیستم آموزشی هم سطح یعنی مدارس دولتی ازیك طرف و مدارس قرآنی از طرف دیگر به چشم می خورد . سید قطب متعهد شد پیش از ده سالگی قرآن را حفظ كند .او از همان دوران كودكی با مسائل سیاسی آشنا شد چرا كه از جانب پدرش جلسات مكرر سیاسی به صورت خصوصی در منزلشان برگزار می شد .وی ضمن طرفداری از ناسیونالیسم ضد انگلیسی مطبوعات و آثار جهانی را ازكتابفروشان دوره گرد محلی تهیه می كرد و می خواند (1) . سید ، چهار سال به نزد عموی خود رفت، وی كه طرفدار حزب وفد بود در حومة پایتخت زندگی می كرد .در سال 1925در دانشكدة تربیت معلم ثبت نام كرد. پس از فارغ التحصیلی در 1928و1929در كلاسهای آمادگی دارالعلوم كه برای جبران نقایص دانشكده آموزشی الازهر تأسیس شد، حضور یافت. او درسال 1930به طور رسمی از مؤسسه پذیرش گرفت ودر سال 1933درسن 27 سالگی فارغ التحصیل شد.او برای شانزده سال به استخدام وزارت معارف عمومی مصر درآمد. از1940تا1945بازرسی وزارتخانه بود وطی این مدت طرحهایی كه برای اصلاح سیستم آموزشی ارائه می داد ،توسط طه حسین به سطل آشغال ریخته می شد (2). سید قطب تاسال 1954یعنی تا پایان جنگ جهانی دوم نقد ادبی می نوشت. او سهم فعالی در مباحثات دهة 1930 و1940 داشت. سبك كوبنده اش اورا به عنوان یك طرفدار اهل بحث و جدل به ویژه علیه طه حسین معروف كرد. درسال 1946از محمود عقاد و مكتب او فاصله گرفت و به انتشار مقالات خود در روزنامه پرداخت او به شاعری و نوشتن داستانهای بلند و كوتاه علاقه مند بود (3) . حداقل سه اثر به نامهای بچة دهكده، رؤیاههای چهار گانه و خارها در حال حاضر موجود می باشد كه عمدتا به مسائل زندگی شخصی وی و سرخوردگیهای عشقیش وی اشاره می كند . اوكه از این مسأله به صورت رمانتیك رنج می برد ،دریافت كه راه ثمر بخش و عمل سازنده را از طریق خدمت به رسول خدا (ص)،به عنوان یك مبارز و مجاهد و سرانجام پیشوا باید كشف كند (4) !
سپس مصلحت دید كه خود امتیاز نشر مجله ای را بگیرد تا بتواند آزادانه هر آنچه را كه می خواهد بنگارد .دراین مجله سید،از تمام احزاب به سبب آنكه آنها را بقایای دوران قدیم می پنداشت بریده بود موضوع اصلی مقالاتش از ادبیات به ناسیونالیسم و مخالفت با آن معطوف گشت.او مقالات خود را با بی پروائی و جسارت تمام می نوشت و بیشتر هجوم او متوجه رجال پیرامون ملك فاروق و سرمایه داران و رجال احزاب و پادشاهن و امیران ارتش و مزدوران انگلیسی بود.به همین جهت پس از مدتی از توزیع و نشر مجله اش توسط حكومت جلوگیری شد و امتیاز آن باطل و توقیف گردید. حكومت تصمیم گرفت سید را تبعید كند تا شاید افكار خشك مذهبی وی تغییر یابد.از اینرو سیدرا در1948برای اقامتی نا محدود به آمریكا فرستادند . قطب در طی 2 سال اقامتش در آمریكا مستقیما با زندگی مدرن شهری و پیشرفت و تكنولوژی آشنا گشت .ظاهرا امید می رفت كه با طرز تفكری جدید و روشنفكرانه به مصر برگردد.اما این تجربه ، او را در عوض به اسلام رادیكالی و سپس اخوان المسلمین نزدیكتر كرد (5).
سید در اول اقامتش در آمریكا (اواخردهه 1940)همواره با لا اباگیری جنسی مواجه بود.وی شاهد بود كه چگوه به دنبای ترور حسن البتاء شادی و شعف همه جا را فرا گرفت. لذا از آمریكا و آمریكائی و تمدن غربی به شدت منزجر و متنفر گشت. پس از بازگشت به مصر در تابستان 1951كتابی را نوشت تحت عنوان «آمریكائی كه من دیدم» آنچنان مظاهر منفی آمریكا را تقبیح كرد كه مجبور شد از وزارت معارف عمومی استعفا كند. پس از آن بیش از گذشته با اخوان المسلمین رابطه بر قرار كرد و سرانجام در چهل و پنج سالگی از ظریق صالح عشماوی به عضویت اخوان در آمد (6)
فصل سوم
تاثیر سید قطب بر جنبشهای اسلامی معاصر
در سال 1967م واقعه ای به كمك اخوان آمد وآن شكست اعراب بود. پس از جنگ 1967، اخوان بار دیگر فرصت باز گشت پیدا كرد مشروعیت تمام حكام عرب را به زیر سئوال برد و به عبارتی بحران مشروعیتی در اكثر كشورهای اسلامی به وقوع پیوست ناصر نیز كه شخصیت بسیار مردمی بود، كم كم از محبوبیتش كاسته شد و اینجا بود كه اخوان بایستی از فرصت استفاده می كرد، چرا كه مردم به این نتیجه رسیده بودند كه
راه حلهای پیشین مانند ناسیونالیسم كه برای نجات ارائه می شد، كارساز نمی باشد و لزوم یك تحول ذهنی در جامعه به چشم می خورد و از همین رو بود كه روی گردانیدن توده ها از شیوه ایدئولوژیك پان عربیسم در آستانه شكست و بحران هویت فراگیر ناشی از آن باعث گرایشی به راه حلهای سو سیالیستی عربی یا ماركسیست انقلابی نشد، بلكه تنها چهارچوب اسلام بود كه الگو قرار گرفت.در اینجا بود كه نقش محوری سید قطب نمودار گشت. نقش و نفوذ محوری سید قطب بر مبارزان جدید از سه ویژگی برخوردار بود:
1- قطب به عنوان یك نظریه پرداز تاثیر نیرومندی بر نو زایی و جهت گیری جدید ایدئولوژی اسلامی داشت.
2- قطب به عنوان عضو بر جسته اخوان المسلمین كهن، تداوم سازمان میان اخوان و شاخه های انقلابی آنرا فراهم می ساخت.
3- سرپیچی سید قطب، به عنوان یك عنصر فعال از دولت و مرگ او باعث شد تا مبارزان جوانتر شیوه شهادت را از او بیاموزند.
قطب در رهبری ظهور مجدد اخوان اوایل دهه 1960 نقش اساسی داشت. قطب با حمایت جناح مبارزان اخوان در داخل و خارج مصر، نوك پیكان مخالف خود را متوجه رژیم ناصر كرد. فعالیتهای توطئه گرانه او طرفداریش از جهاد،با اسلام گرایی منفعل حسن الهفیبی مرشد عام اخوان المسلمین كه از مقام خود استعفا داده بود. كاملا فرق داشت. سركوب مبارزان اخوان المسلمین توسط دولت در سالهای 1966-1965 تحولات وسیع وگسترده ای در ایدئولوژی و عمل بنیاد گرایی ایجاد كرد.در محیط زندان نفوذ مسلط ایدئولوژیك از آن قطب بود،وهمین نفوذ سر انجام به شكل گیری جنبش اسلام گرایی دهه 1970 منجر شد. اضافه بر مسائلی كه ذكر شد، برداشتهای گوناگون از تعالیم قطب باعث انشعاباتی از اخوان در اواخر دهه ی 60شد كه عمده ترین آنها عبارتند از :
1- جماعة المسلمین (التكفیر و الهجرة)به رهبری شكری احمد مصطفی
2- منظمة التحریر الاسلامی به رهبری صالح سریه
3- الجهاد به رهبری عبد السلام فرج
همانطور كه قبلا ذكر شد،به علت برداشتها و تفاسیر متضاد از نظرات و پیشنهادات قطب در دوران ناصر و سراسر دوران سادات ،جنبش اسلامی در مصر دچار تقسیم و انشعاب گردید. اختلافات بیشتر بر سر موضوعاتی همچون گروه دعوت كننده و پیشتاز،
ویژگی های اعضاء و رهبر، ماهیت جدا شدن از جامعه ی جاهلی و روابط میان گروه دعوت كننده و سایر مسلمانانی كه در جامعه ی جاهلی زندگی می كنند، شكل گرفت. حال به بیان ویژگی های سه جنبش ذكر شده می پردازیم و تأثیر اندیشه های سید قطب را بر این جنبشها بررسی می كنیم.
جماعة المسلمین(التكفیر و الهجرة)
رهبر این گروه شكری احمد مصطفی بود، آرزوی داشتن جامعه ای اسلامی، توصیف مصر به عنوان یك جامعه ی جاهلی و اینكه این جامعه باید نابود شده، بر خرابه های آن جامعه ی اسلامی بنا شود، در عمق تفكر شكری احمد مصطفی قرار داشت. او آثار مودودی و سید قطب را خوانده بود.طرفداران كتاب نشانه های راه درزندان دو گروه بودند: یكدسته معتقد به جدایی معنوی از جامعه بودند و اعتقاد داشتند كه جامعه جاهلی معاصر مصررا باید تكفیر كرد. دسته ی دوم معتقد بودند كه باید جامعه حالت «جدایی كامل» داشت اما شیوه آنها در دفع خطر كناره گیری از جامعه و ایجاد یك جامعه كوچك اسلامی در حاشیة آن بود تابدین وسیله بتوانند جامعة اسلامی كوچكی جدا از جامعه ی جاهلی تكفیر شده به وجود آورند. شكری احمد مصطفی از همین گروه بود كه ریاست آن را بعد از عبده به عهده گرفت. شكری با مبارزه بر ضد مشروعیت مذهبی دولت، بی تفاوتی در برابر مبارزه ضد صهیونیستی تحت رهبری یك حاكم ظالم و…را به مسخره گرفت و نهایتا واكنش و عكس العمل دولت در قبال این گروه سركوب واعدام بود.
منظمة التحریر الاسلامی (سازمان آزادیبخش اسلامی)
اولین گروه اسلامی كه در مصر دوران سادات دست به خشونت و عملیات نظامی زد،سازمان آزادیبخش اسلامی یا آكادمی ارتش، تحت رهبری یك فلسطینی بود كه كوشید تا رئیس جمهور راترور كند. رهبر این گروه صالح سریه بود. این سازمان معتقد بود كه باید با قوة زور ابتدا قدرت سیاسی را گرفت بعد اصلاحات از بالا كه همان اسلامی كردن جامعه است، را انجام داد. آنان اعتقاد داشتند مانع گسترش یك جامعه ی اسلامی وجود یك حاكم ستمگر ومستكبر است. بدین ترتیب سازمان آزادیبخش اسلامی مشغول به طرح ریزی برای كسب قدرت شدودر ارتش نفوذ كرد واعضایش به استثنای صالح سریه، به كودتای سریع معتقدبودند.این سازمان در28 آوریل 1974دست به كودتا زد، ولی شكست خورد و صالح سریه و یكی از دستیارانش محكوم به مرگ شدند و بیست و نه تن دیگر به زندان افتادند و60نفر آزاد شدند .دو گروه مذكور به شدت سركوب شدند و عملا نتوانستند دیگر فعالیتی كنند. اما گفته می شود كه هر دو گروه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، فعالیت زیر زمینی را آغاز كردند.
جهت دریافت فایل مقاله بررسی اندیشه سیاسی سید قطب و تأثیر آن بر جنبشهای اسلامی معاصر لطفا آن را خریداری نمایید