نگاهی به زندگی و آثار ناصیف یازجی و بررسی مقامات و دیوان
فهرست
عنوان صفحه
چکیده
پیشگفتار
بخش اول:اوضاع سیاسی ، اجتماعی، فرهنگی و ادبی
جهان عرب و لبنان در قرن نوزدهم
-اوضاع سیاسی
- اوضاع اجتماعی
- اوضاع فرهنگی و ادبی
بخش دوم: نگاهی به زندگی و آثار ناصیف یازجی
فصل اول:تاریخچه زندگی ناصیف یازجی
- اصل خاندان
- در دربار امیر بشیر شهابی
- زندگی ناصیف در بیروت
- وفات یازجی
- مقام و منزلت ناصیف یازجی
فصل دوم:گذری بر آثار شیخ ناصیف یازجی
بخش سوم:بررسی مجمع البحرین
فصل اول: ویژگی مقامات
فصل دوم:برگزیده ای از مقامات شیخ ناصیف یازجی
- المقامه الطبیه
- المقامه العقیقیه
- المقامه النجدیه
بخش چهارم: پژوهشی در دیوان یازجی
فصل اول:ویژگیهای شعر ناصیف
فصل دوم:اغراض شعری
- مدح
- رثا
- حکمت
- غزل
- تاریخ شعری
منابع و ماخذ
ملخص الرساله
پیشگفتار
زمانیکه از ادبیات عصرنهضت سخن می گوییم، بیشتر افراد چنین گمان می کنند که در این دوره تمامی ادیبان و شاعران از هر آنچه که رنگ و بوی ادبیات کلاسیک داشت ،گریزان شدند و علیه سبک قدیم شوریدند؛ اما با مطالعه بیشتر و عمیق تر پی می بریم که در عصر نهضت ادبی ، استادانی وجود داشتند که بر اصالت عربی و اسلوبهای کهن اجدادشان سخت پایبند بودند.
اینان توانایی و مهارت بسیاری در زمینه های مختلف ادبیات و نیز علوم بلاغی و لغوی داشتند و بر حفظ آنها تاکید می کردند.از جمله این اساتید،"شیخ ناصیف یازجی" را می یابیم که کمتر کسی به شناخت این ادیب و شناساندن سبک و آثار وی پرداخته است.
شیخ ناصیف در سال 1800م در لبنان میان خانواده ای اصیل متولد شد . او از همان کودکی به آموختن علم و ادب پرداخت و از ده سالگی به سرودن شعر روی آورد.بیشتر اشعار این استاد در زمینه حکمت و رثا است. او هیچگاه ابزار مدح را در راه چاپلوسی و کسب مال دنیا به خدمت نگرفت.بسیار بر حفظ ارزشهای ملی – عربی پایبند بود و در تمام ظواهر زندگی اش به واقع عمل می نمود.
یازجی تمام عمرش را صرف مطالعه و تحقیق و تالیف کرد وچنان شهرتی کسب نمود که دانشجویان و اساتید از اقصی نقاط کشورهای عربی به سوی او می آمدندتا از سرچشمه دانش او جرعه ای نوشند.
شیخ ناصیف فرزندانی نیک تربیت نمود که برخی از آنها در زمینه شعر و ادب مشهور می باشند. از جمله فرزندان او "شیخ ابراهیم یازجی" است که راه پدر را ادامه داد.
شیخ ناصیف بجز مجال ادب در زمینه صرف و نحو و علوم بلاغی و منطق و طب و موسیقی از خود آثار ارزنده ای بجا گذاشت.
اما در زمینه ادبیات ،مقامات او در خور توجه می باشد. کتاب "مجمع البحرین " شامل شصت مقامه است که به شیوه مقامات حریری نگاشته شده است. این کتاب مجموعه لغوی عجیب و با ارزشی می باشد که در بر دارنده حوادث تاریخی و تفاصیل دقیقی راجع به آداب و رسوم عربها در زندگی و منش و جنگها و افتخارات آنهاست.همچنین پر از ضرب المثل و معما می باشد.
بجز مجمع البحرین ،یازجی دیوان شعری از خود به جا گذاشت که موضوعات مختلفی چون غزل ، مدح،رثا ،حکمت و تاریخ شعری را در بر می گیرد. ولی در مجموع می توان گفت دیوان وی رنگ و بوی حکمت دارد چرا که شیخ علاوه بر آنکه قصاید مستقلی در زمینه حکمت سروده ، در مدح ها دو رثاهایش هم حکمت بسیاری آورده است . شبخ ناصیف در اشعارش بسیار رهروی متنبی می باشد .او متنبی را بسیار دوست می داشت و سبک وی را تقلید نمود . بنابراین اشعار یازجی به همان سبک قدیم سروده شده است و در نهایت جزالت و فخامت لفظ و معنا می باشد .
این رساله شامل چهار فصل می باشد :
فصل اول به اوضاع سیاسی ،اجتماعی ،ادبی و فرهنگی جهان عرب در قرن نوزدهم به صورت مجمل پرداخته شده است .
در فصل دوم زندگی « شیخ ناصیف یازجی » و آثار وی مورد برسی قرار گرفته است .
در فصل سوم به صورت مجزا مقامات شیخ – که اثر گرانبهایی است- و نیز سبک شیخ در مقامات آمده است .
و در فصل آخر دیوان شعری شیخ همراه با ترجمه برخی اشعار وی و بیان برخی نکات بلاغی مورد کنکاش واقع شده است .
اوضاع سیاسی و جغرافیایی كشورهای عربی ولبنان
در سالهای بین 1800 تا اوایل قرن بیستم جهان عرب شاهد تحولات بسیار بزرگی در زمینه های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و ادبی و .... بود.
این سال ها شاهد حضور دولت های غربی در كشورهای اسلامی و دخالت مستقیم آنها در تمام امور این سرزمین ها بود.
دولت هایی چون فرانسه و انگلیس، رقیبانی سختكوش بودند كه در جهت و راستای منافع استعماری شان به اشغال و چپاول سرزمین های عربی می پرداختند. هرچند حضور آنها در این كشورها چندان به طول نینجامید ولی آثار این حضور تا مدت ها -وحتی به جرأت می توان گفت تاكنون- در بیشتر زمینه های سیاسی، اجتماعی، ادبی، دینی و فرهنگی باقی ماند.
از آن سو، دولت عثمانی به ضعف گراییده بود و همین عامل وجود كشورهای بیگانه را در جهان اسلام پررنگ تر می كرد تا بدانجا كه از خلافت عثمانی جز نمادی تهی چیزی باقی نمانده بود.
در مصر به فاصله چند سال از خروج فرانسویان از خاك آنجا، محمدعلی پاشا در سال 1805 م بر تخت پادشاهی نشست([1] ). او در ابتدای حكومتش، تمام هم و غمش را صرف كشورگشایی نمود و موفق شد كشورهایی چون سودان، شام و برخی دیگر از سرزمین های عربی را تصرف نماید هرچند بعدها به دلایلی مختلف سربازان مصری مجبور شدند خاك سوریه را ترك گویند اما حكومت «محمدعلی » و جانشینش « اسماعیل پاشا، » دوران شكوفایی سرزمین مصر از جهات مختلف محسوب می شود.
سوریه در آن روزگار از نظر سیاسی، بحران های زیادی به خود دید. در ابتدای قرن نوزدهم طعمه حاكمان مستبدی چون «جزار» و« عبدالله پاشا » یا دیگر فرمانروایان لبنانی و غیره بود و پس از آنكه به مدت نه سال تحت تصرف مصر بود دوباره به حاكمیت دولت عثمانی درآمد و آشفتگی ها و نابسامانی ها، دیگر بار ادامه پیدا كرد. همین اوضاع آشفته سبب شد تا بسیاری از ادیبان سوری ترك دیار كنند و به لبنان یا مصر یا حتی اروپا مهاجرت نمایند.
اما در لبنان، عصر « امیر بشیر شهابی » (1789-1840) عصر شكوفایی بود(1) . او دربار خود را مركز تجمع نویسندگان و شاعرانی چون « نقولا ترك » ،« پطرس كرامه » و« ناصیف یازجی» كرد.
پس از دوران شهابیها اوضاع لبنان آشفته شد تا به حوادث سال 1860 و بالاخره به استقلال لبنان و حكومت فرمانداران انجامید و آن آغاز شكوفایی نهضت مدارس و معارف بود اگر چه در این دوره آزادی روزنامه ها محدود گردیده بود.
برخی لبنانی ها نیز به خاطر اوضاع آشفته كشورشان به ناچار به مصر -كه از همه نظر بسیار اوضاع مناسبی داشت- و آمریكا مهاجرت كردند اما در همان كشورها هم در نهضت ادبی جهان عرب تأثیر بسزایی گذاشتند كه در اینجا مجال بیان آن نیست.
سایر كشورهای عربی هم آماج جنگ های پی در پی میان بیگانگان و مسلمانان بود. اما می توان گفت مصر و سرزمین شام اوضاعی بسیار بهتر از آنها داشتند و از همین دو سرزمین بود كه نهضت ادبی شكل گرفت و تا سایر كشورها پیش رفت.
اوضاع اجتماعی و فرهنگی:
همان گونه كه می دانید اوضاع سیاسی هر كشوری تا حد زیادی بر اوضاع اجتماعی، فرهنگی، ادبی و .... تأثیرگذار است. به طور طبیعی اوضاع اجتماعی جهان عرب نیز از اوضاع و احوال سیاسی آن متأثر شد.
مردم كشورهایی چون سوریه، لبنان، عراق و.... به خاطر آشفتگی اوضاع و ظلم حاكمان عثمانی و دست نشانده های آنها در فقر زندگی می كردند. در كنار آن جهل و ظلمت نیز همه جا را فرا گرفته بود.
یك فیلسوف فرانسوی كه در اواخر قرن هجدهم از كشورهایی چون تركیه، مصر و سوریه دیدن كرده بود می گوید: «جهل و فقدان علم یك پدیده عمومی در این كشورهاست كه همه طبقات جامعه را دربرگرفته است و در تمامی زمینه های ادبی، علمی و هنرها جلوه گر می شود حتی در صنایع دستی كه ساده ترین امور است .....» .[2]
اما با آمدن فرانسویان به خاك مصر، اوضاع دگرگون شد. هرچند حضور آنها در مصر بیش از سه سال نینجامید ولی آنها با خود گروهی دانشمند و صنعتگر آوردند كه به تأسیس مراكز علمی پرداختند. آنها در قاهره مدارسی برای فرزندان فرانسویان ساختند. همچنین دو روزنامه فرانسوی به راه انداختند. همینطور اولین چاپخانه عربی را در این كشور با خود به ارمغان آوردند. آنها صحنه تئاتر و مجامع علمی نیز به پا كردند.[3]
زمانی كه محمدعلی به حكومت مصر نائل آمد تلاش زیادی در جهت ارتقاء مصر از لحاظ سیاسی، فرهنگی، علمی، ادبی، نظامی و .... نمود. او برای یادگیری علوم غربی، هیئت هایی از مصر به اروپا می فرستاد. از فرانسویان و برخی تركان بهره می جست . در زمان او مدارس و چاپخانه و روزنامه های زیادی تأسیس شد.
این وضعیت در زمان جانشین های محمدعلی بخصوص اسماعیل پاشا ادامه داشت به گونه ای كه در زمان این پادشاه مصر آن قدر پیشرفت كرد كه آن را قطعه ای از اروپا به شمار می آوردند.
اما در سوریه در نیمه های اول قرن نوزدهم نهضت ادبی – اجتماعی كم كم شكل گرفت. از جمله عوامل آن:
- گشایش درهای تجارت و ورود بیگانگان به بیروت
- رواج چاپخانه هایی چون بولاق وآستانه والآداب الشرقیه و انتشار آثار آنها بود.
- ظهور علما و ادبایی كه بیشتر آنها در اروپا تحصیل كرده بودند و اكنون مناصب والایی در دربار حكومت عثمانی داشتند.
- تأسیس مدارسی به شكل مدرن و جدید[4]
آری در این دوره ما شاهد مدارس، چاپخانه، روزنامه و مجله ها، مجامع علمی و ادبی، كتابخانه ها، سالن های تئاتر زیادی در سرزمین های اسلامی هستیم كه در شكل گیری نهضت فرهنگی- اجتماعی تأثیر بسزایی داشتند.
خلاصه آنكه این عصر اختلاف فاحشی از دیگر دوره ها دارد. مهم ترین این اختلاف، تأثیرپذیری كشورهای اسلامی از تمدن اروپا بود. جهان عرب از زمان ظهور اسلام تا بدین دوره در چهارچوب تمدن اسلامی واقع بود. اما در این دوره متأثر از تمدنی شد كه از نظر شكل و روش ها با تمدن اسلامی تفاوت داشت.
جرجی زیدان در این خصوص می گوید: «در دوره عباسی كه مسلمانان به ترجمه علوم سایر ملل به زبان عربی پرداختند آنها ابتدا آن را هضم می كردند و بعد به صبغه عربی - اسلامی در می آوردند. اما در این دوره جریان تمدن گرایی غرب آن قدر بر مسلمانان غلبه كرد كه چاره ای جز همگامی با آن را نداشتند. هر چند در ابتدا با آن احساس بیگانگی می كردند و از آن دوری می جستند...1».
بنابراین در این زمان مسلمانان عرب ناخواسته در چنگ تمدن غرب قرار گرفتند و با وجود مقاومت ابتدایی سرانجام به آن تن دادندو حتی از آن استقبال كردند البته وجود هیئت های مذهبی اروپایی- امریكایی در كشورهای اسلامی و رواج مدارس آنها در این امر بسیار تأثیر گذاشت. چرا كه آنها در این مدارس، دانش آموزانی تربیت می كردند كه به شیوه تمدن غرب بار می آمدند. زبان آنها در این مدارس زبان انگلیسی یا فرانسویی بود و یا كتاب هایی كه تدریس می شد به این زبان ها نوشته شده بود و به ناچار این دانش آموزان به خواندن این كتاب ها كه گاه سیاست های مذهبی در ورای آنها نهفته بود روی می آوردند.
این چنین نسلی تربیت شد كه در برابر تمام خواسته های غرب، سر تعظیم فرود آورد. خواسته هایی كه گاه تماماً با موازین اسلامی در تضاد قرار داشت.
اوضاع ادبی
همان گونه كه قبلاً ذكر شد اوضاع سیاسی كمابیش بر ادبیات یك ملت تأثیرگذار است. به عنوان نمونه در عصر مغولی و عثمانی ادبیات دچار ضعف و سستی آشكاری شد. حتی می توان گفت این ضعف و سستی در شعر آشكارتر از نثر بود. زیرا اساس شعر زیبایی هنری است كه متأسفانه در این دوره ها از آن تهی شده بود و یك مشت بازی های لفظی جای آن را پر كرده بود.
در دوره بعد كه جهان عرب با معارف و اندیشه های غربی آشنا شد كوشید تا شعر را به سطحی كه در خور آن است ارتقاء دهد.
مورخان ادبی این دوره را دوره نهضت نامیده اند چرا كه ادبیات عربی با گرایش ها و مكاتب ادبیات غرب برخوردی نزدیك پیدا كرد.
هر چند در ابتدای این دوره نشانه های ضعف و سستی در شعر و نثر دیده می شود و ادیبان هنوز پایبند موازین شعری قدیم و اوزان و بحرهای معروف آن بودند اما كم كم نشانه های تجدید در آثارشان نمایان شد.
مورخان ادبیات عرب مراحل تكامل و ارتقای شعر این دوره را به دو مرحله تقسیم كرده اند1:
* مرحله سنت گرایی (مرحله رستاخیز و بیداری): در این مرحله، شعر به سوی افكار و موضوعات و تخیلات و اسالیب قدیم شعر عربی حركت می كند.
این مرحله به دو بخش تقسیم می شود: یكی سنت گرایی آمیخته با انحطاط و دیگر نوآوری.
- سنت گرایی آمیخته به انحطاط: این گروه از شاعران، اشعارشان پر از الفاظ عامیانه و ركاكت در تعبیر بود. اینان اغلب شاعران حكام و امرا بودند كه به مناسبت های مختلف برایشان شعر می سرودند از جمله این شاعران « نقولاترك» ، « پطرس كرامه» ، « شیخ حسن عطار» و « امین جندی بودند» .
- مرحله بازگشت به سبك عباسی: چون اوضاع و احوال اجتماعی و عمرانی در نیمه قرن نوزدهم رو به ارتقا نهاد و وسایل آموزش و تحقیق افزون گردید و ادبا قواعد و مسائل زبان عربی را نیك آموختند به راز سیر قهقرایی خود آگاه شدند و مواضع ضعف را شناختند. از سوی دیگر دیوان شاعران پیشین منتشر شد و شاعران تازه كار بر شعر نوابغ گذشته، مخصوصاً شاعران دوره عباسی آگاهی یافتند، عزم خود را برای تقلید از آن و بریدن از شعر زمان یا قریب به زمان جزم كردند و در پی دقت در تعبیر و متانت لغوی و غزارت در معانی و صفای روح شعری و استواری قالب برآمدند، هرچند از پاره ای از بازمانده های عصر انحطاط چون تخمیس و تشطیر[5] و ماده تاریخ سازی و بازی های بدیعی و نحوی نتوانستند كاملاً رهایی یابند.
پرداختن این شاعران به تقلید از قدما، شخصیت و ابتكار را در شعرشان نقصان داد.
بنابراین شعر این گروه، از زندگی و اجتماعشان فاصله داشت و در آن از نیازها و مسائل و مشكلات مردم جز اندك نشانی نبود و بر نهضت واقعی كه نتیجه آن شعر انسانی باشد دلالت نمی كرد.
از شاعرانی كه چنین نقشی داشتند می توان از« شیخ ناصیف یازجی » ، « شیخ یوسف سیر » ، « محمود سامی بارودی » نام برد.
* مرحله نوآوری (یا نهضت واقعی): در این مرحله اهل ادب به واقع دریافتند كه ادبیات باید آینه زمان خود باشد و رنگ محیطش را به خود گیرد.
در این مرحله سه مكتب پدیدار شد : مكتب مخضرمین، مكتب افراط كاران و مكتب اهل ابداع
- مكتب مخضرمین: مكتب كسانی كه به نوآوری گرایش داشتند اما می خواستند كارشان بر بنیان و اساس ادبیات قدیم استوار باشد. آنها معتقد بودند كه باید از اغراض و اسالیب غربی استفاده كرد اما آن را به شیوه عربی فصیح و زبان متین ادا نمود كه هم رنگ عربیت داشته باشد و هم با محیط و زمان هماهنگ باشد.
از نمایندگان این مكتب می توان « عبدالله بستانی» ، « احمد شوقی» و« حافظ ابراهیم » را نام برد. از اقدامات تازه ای كه در این مرحله شد پیدایش نمایشنامه های منظوم بود. از جمله نمایشنامه های « احمد شوقی» .
- مكتب تندروان: در كنار مكتب مخضرمین و بعد از آن مخصوصاً بعد از جنگ جهانی اول مكتب دیگری به وجود آمد كه برخورد و ارتباطش با غرب یا با آمریكایی ها شدید بود و نفوذ اجانب بر آنها نیرومند و فرهنگ غیرعربی شان از فرهنگ عربی شان قوی تر
جهت دریافت فایل نگاهی به زندگی و آثار ناصیف یازجی و بررسی مقامات و دیوان لطفا آن را خریداری نمایید