کانی سازی طلا در لیستونیتهای ایران مرکزی
چکیده
سنگهای اولترامافیک سازنده افیولیتها در اثر هجوم سیالات گرمابی حاوی CO2 تحت تاثیر فرآیند کربناته شدن تبدیل به لیستونیت می شوند. لیستونیتها با مجموعه کانیائی عمومی کوارتز و کربناتهای حاویMg- Fe- Ca مشخص هستند. از چند دهه گذشته در افیولیتهای جهان، کانی سازی طلا در همیافتی با این سنگها مورد توجه قرار گرفته است.
افیولیتهای ایران مرکزی به شکل دو کمربند اصلی یعنی دهشیر- سورک- نائین و جندق-انارک رخنمون دارند. این افیولیتها در بخش سرپانتینیتی خود لیستونیتی شده اند. دگرسانی گرمابی در این سنگها تا مرحله سیلیسی شدن(شکل گیری بیربیریتها) نیز یپش رفته است.در افیولیت دهشیر لیستونیتها(در دو نقطه)هم ساز با روند عمومی افیولیت ها فاقد کانی سازی طلا هستند. در حالیکه لیستونیتی شدن تا مرحله تشکیل بیربیریت در افیولیت سورک پیش رفته است و کانی سازی طلا در همیافتی با فریت کرومیت مشاهده شده است. کانی سازی پیریت در بخشهای شدیدا سیلیسی شده (بیربیریت) همراه با ناهنجاری طلا- جیوه در افیولیت نائین شاخص می باشد.در سرپانتینیتهای جندق فرآیند کربنات زائی سنگهای تالک – سرپانتین کربنات با ناهنجاری ناچیز طلا را شکل داده است. افیولیت قدیمی انارک میزبان وسیع لیستونیتی شدن با مراحل مختلف تکوین کانیهای متنوع می باشد. وجود طلا علاوه بر مشاهدات میکروسکوپی توسط آنالیزهای ژئوشیمیایی نیز به اثبات رسیده است.
مقدمه
لیستونیتها عضو سرپانتینی مجموعه های افیولیتی هستند که تحت تأثیر دگرسانی گرمابی از نوع کربناته شدن (Carbonatization) واقع شده اند. این سنگها که به سبب کانی شناسی خاص خود به سنگهای کوارتز- کربنات ( Auclair et al, 1993) یا مجموعه ای سیلیسی- کربنات (Sazanov,1975) مشهورند. یکی از مهمترین انواع سنگهای حاوی کانی سازی طلا، نقره، جیوه، پلاتین، آرسنیک و آنتیموان در مجموعه آلتراسیون های لیستونیتی –بیربیریتی در کمربند های افیولیتی هستند. این آلتراسیون در شرایط خاص محلول گرمابی کلریدی غنی از S, K, CO2 و PH<5 ، درجه حرارت 40-250 درجه سانتی گراد و فشار 1.8-0.6 کیلوبار، سنگ منشا و ساختار تکتونیکی مناسب ایجاد می شود(Sazonov, 1978).
در جدیدترین مطالعه(Halls et al, 1995) لیستونیت یک نوع سنگ ویژه است که می تواند در دسته برسیتیك - فیلیک (Spirinov,1991) جای گیرد لیستونیتی شدن با وجود پتاسیم از کربناته شدن اولترامافیک ها متمایز می‌شود لذا متاسوماتیسم آلکالن را نیز در بر می گیرد.
لیستونیت ها در رخنمون های صحرائی به اشکال عدسی و رگه ای داخل سرپانتینیتها و یا در همبریهای زمین ساختی آنها با سنگهای اطراف دیده می شوند. کوارتز و کربنات حاوی Mg-Fe-Caعمده کانی های سازنده این سنگها هستند ولی بقایای سرپانتین، کروم اسپینل، تالک، کلریت، فوشزیت «مسکویت کروم دار» و کانه های مختلف نیز در این سنگها دیده می شوند. بافت غالب این سنگها دانه ای، پورفیروئید، رگه ای، نواری و شبحی((Ghost texture باقیمانده از سرپانتینیت اولیه می‌باشد.
محصول نهایی دگرسانی سرپانتینیت ها بعد از لیستونیتی شدن سنگهای شدیداُ سیلیسی شده ای هستند که به نام بیربیریت (birbirite) مشهورند. این سنگها کوارتزیت های هیدروترمال نیز نامیده شده اند(سازونوف، 1978).
موارد متعدد کانی سازی فلزی«طلا، جیوه، آنتیموان، سرب و نیکل» از لیستونیتهای مجوعه افیولیتی مناطق مختلف دنیا نظیر ایتالیا، مراکش، عربستان سعودی و ترکیه (Buisson et al,1985) گزارش شده است.