بررسی شخصیت انوشیروان از باستان تا دوره اسلامی
-1- دودمان ساسانی
ساسان موبد آتشكده ای بود كه در استخر برای ستایش ایزد بانو آناهیتا اختصاص داشت. همسر وی، رام بهشت[1]، دختر یكی از پادشاهان بازرنگی بود و این سلسله پادشاهان در نیسایه سلطنت داشتند. ( شهر مزبور به مناسبت دیوارهای سفید از زمان استیلای عرب در فارس موسوم به بیضا شد).[2]
پاپك پسر ساسان روابط خود را با بازرنگی‌ها مغتنم شمرد و یكی از پسران خویش را كه اردشیر نام داشت در دارابگرد به مقام عالی نظامی ارگبد رسانید. مقارن این احوال پاپك بر گوچهر (گوزهر) شاه كه خویشاوند او نیز بود شورید و مكان گوچهر را كه معروف به كاخ سفید بود به تصرف در آورد. سپس او را كشت خود بر اریكه سلطنت نشست.[3] آنگاه از اردوان پنجم لقب پادشاهی برای پسر بزرگ خود شاپور خواست.
اردوان امتناع نمود ولی با وجود این شاپور پس از فوت پدر خود را پادشاه دانسته، اردشیر را مجبور كرد كه تابع وی شود ولیكن طولی نكشید كه به جهت خراب شدن زیر زمینی در قصر ملكه كه همای نام داشت شاپور زیر آوار ماند و درگذشت و اردشیر پادشاه شد.[4]
كریستین سن معتقد است شاپور زمانی كه به دارابگر حمله كرد درخانه ای ویرانه فرود آمد اما ناگهان سنگی از سقف جدا شد و او را از پای درآورد.[5]
اردشیر پس از سركوبی شورش دارابگرد به كرمان حمله كرد. و پس از فتح آنجا و ضمیمه كردن خوزستان و اصفهان به متصرفات خویش در سال 224 م. با اردوان پنجم آخرین پادشاه اشكانی در هرمزگان خوزستان به نبرد پرداخت، در این نبرد اردوان كشته شد و سلسله اشكانی از هم فرو پاشید. بدین ترتیب اردشیر اول، كه تاریخ، وی را موسس شاهنشاهی ساسانی می دانند، به سلطنت رسید و سلسله ساسانیان بنا نهاده شد.[6] می توان گفت وقتی در بیست و هشت آوریل دویست و بیست و چهار میلادی اردوان پنجم پادشاه اشكانی در آن نبرد جان باخت این به معنای پایان قریباً پانصد سال فرمانروایی اشكانیان بر ایران و تاسیس سلسله ای جدید بود. [7]
1-2- پادشاهی ساسانیان تا قباد
اردشیر اول: (226-241)
اردشیر بابكان رسماً در سال دویست و بیست و شش میلادی تاج شاهنشاهی ایران را بر سرگذاشت، گمان می رود این تاجگذاری را در زادگاه خود پارس، یا در معبد آناهیتا واقع در شهر استخر و یا در تنگة نقش رجب نزدیك استخر انجام داده باشد، زیرا اردشیر و شاپور اول در این جای نقش جلوس خود را بر سلطنت بر روی سنگ حجاری كرده‌اند.[8]
اردشیر حكومت ملوك طوایفی عهد اشكانی را برانداخت، از قدرت خاندان های بزرگ كاست و با ایجاد سپاه منظم وحدتی در قلمرو خود پدید آورد. البته استقرار قطعی حكومت اردشیر چند سال پس از غلبه بر اردوان به دست آمد.[9]
وی پس از تاجگداری و لشكر كشی به شمال بین النهرین و توفیق در تصرف این مناطق، بر سر ارمنستان با دولت روم درگیر شد و تقریباً تا پایان دورة شاهی با رومیان در جنگ بود.[10] وی با تعرض به بین النهرین رومی ، نصیبین[11] حران[12] ظاهراً دورا- اوراپوس[13] را هم تسخیر كرد.[14]
به هر حال اردشیر در نزد جانشینانش اهمیت و حیثیت فوق العاده یافت و بعدها سرمشق حكمت و خرد تلقی شد.[15]
شاپور اول: (241-271)
این پادشاه فرزند اردشیر بود و در سال دویست و چهل و یك میلادی به تخت نشست.[16]
سلطنت شاپور اول، به جنگهای متعدد در شرق و غرب با كوشانیان و رومیان گذشت. در جریان همین جنگها، گردیانوس امپراتور روم كشته شد( دویست و چهل و چهار میلادی) و والریانوس امپراتور دیگر روم در سال دویست و پنجاه و نه یا دویست و شصت میلادی با سپاهیانش به اسارت افتاد.[17]
حكومت مقتدرانه شاپور اول، بنیاد فرمانروایی ساسانیان را در ایران مستحكم كرد. و نشر تعالیم مانی در قلمرو ساسانیان كه با اجازه شاپور اول صورت گرفت، باعث ناخرسندی موبدان زرتشتی شد.[18]
شاپور اول، ظاهراً اندیشه مانی را وسیلة ایجاد وحدت بین پیروان ادیان مختلف قلمرو خویش می پنداشت. احتمال می رود علت دیگر تسامح شاپور در خصوص آیین مانی، جلوگیری از گسترش رو به رشد قدرت روحانیون زرتشتی و مداخلة آنان در امور حكومتی بوده باشد. [19]
وی در سال دویست و هفتاد و یك میلادی در گذشت و پسر وی هرمز اول پس از وی به تخت نشست. [20]
هرمز اول: (271-273)
پس از مرگ شاپور اول در سال دویست و هفتادو یك میلادی و به قولی دویست و هفتاد و سه میلادی هرمز اول به جای پدر به تخت نشست. هرمز كه در هنگام حیات پدر در جنگهای روم و ارمنستان شجاعتها از خود نشان داده بود با عنوان «دلیر» خوانده می شد و شاپور مدتی فرمانروایی پارت و بعد ارمنستان را به وی سپرد. دربارة پادشاهی كوتاه او آمده است كه با سغدیان جنگید، آنان را مغلوب كرد و بر آنان خراج نهاد. [21] پادشاهی هرمزد كمتر از دو سال بود و در سال دویست و هفتاد و دو میلادی درگذشت.[22]
بهرام اول : (273-276)
وی پسر شاپور اول بود كه بعد از مرگ برادرش (هرمز اول) به تخت نشست. [23]
در زمان این پادشاه ساسانی، زنو بیا [24] ملكة تدمر برای رهایی از فشار و تهدید روم از ایران كمك خواست، اما بهرام، از روی بی تدبیری تنها نیرویی اندك به كمك او فرستاد در نتیجه هم زنوبیا و تدمر به دست رومیان افتاد وهم اورلیانوس [25] امپرتور روم از مداخله ایران رنجید، و به قصد انتقامجویی طوایف قفقاز را تشویق به هجوم بر مرزهای ایران كرد، اما خودش كه عازم بیزانس بود، در شورش سربازانش كشته شد. (دویست و هفتاد و پنج میلادی)[26]
در زمان بهرام اول با اصرار كرتیر موبدان موبد، مانی دستگیر شد و در زندان جان سپرد.[27]
بهرام دوم: (276-293)
پس از درگذشت بهرام اول پسرش بهرام دوم در سال دویست و هفتاد و شش میلادی بر تخت نشست. در ایام سلطنت بهرام دوم بین ایران و روم جنگ درگرفت امپراتور روم به قلمرو ساسانیان حمله كرد. رومیان تا تیسفون پیشروی نمودند ولی سرانجام امپراطور روم ارلیوس كاروس كشته شد و لشكریان روم مجبور به عقب نشینی شدند. در سال دویست و هشتاد و سه میلادی. بین ایران و روم معاهدة صلحی برقرار شد و از آن پس توجه بهرام به سمت شرق معطوف گشت و به آسانی توانست بر این نواحی مسلط شود. او پسر خود را كه بهرام نام داشت به حكومت سرزمین سكاها گماشت وی را با نام سقانشاه (سكانشاه) ملقب ساخت. بهرام به قولی در سال دویست و نود و سه میلادی فوت كرد.[28]
بهرام سوم : (293-293)
بهرام دوم در سال 293 میلادی در گذشت و پسرش بهرام سوم جانشین وی گردید این شاه ملقب به سكانشاه بود زیرا در حیات پدرش به حكومت سرزمین سكاها ( سیستان) منصوب گشته بود.
وی 4 ماه بیشتر پادشاهی نكرد زیرا بدست یكی از پسران شاپور اول بنام نرسی از سلطنت خلع شد. [29]
نرسی: (293-302)
نرسی پسر شاپور اول و نوة اردشیر بابكان است. او به ارمنستان حمله كرد و پادشاه این كشور را كه تیرداد نام داشت از آنجا بیرون راند. بدین سبب دوباره میان ایران و روم جنگ درگرفت اما سرانجام نرسی از رومیان شكست خورد و مجبور گردید با رومیان صلح نماید و به موجب آن قسمتی از ارمنستان صغیر را به آنان واگذار كند و از ادعاهای خود دربارة بقیه خاك این كشور صرف نظر كند. [30]وقتی كه نرسی از ارمنستان به سوی تیسفون آمد. عدة زیادی از بزرگان و نجبا ، در پایكولی واقع در شمال قصر شیرین كنونی، نزدیك سلیمانیة عراق از وی استقبال كردند و برای شركت در مراسم تاجگذاری، تا پایتخت موكب وی را همراهی كردند. به فرمان نرسی برای جاودان كردن خاطرة این استقبال ، یك كتیبه دو زبانه ( پهلوی و پارتی) در محل پایكولی نقش گردید. نرسی به دنبال از بین بردن نفوذ موبدان و قدرت خاندانهای بزرگ بود.
وی به علت شكست خود از رومیان و عهدنامة ننگینی كه بین او و رومیان منعقد گردید، دیگر نتوانست سلطنت كند. وی پس از چندی از حكومت كناره گرفت و از شدت اندوه در سال سیصد و دو میلادی درگذشت.
جهت دریافت فایل بررسی شخصیت انوشیروان از باستان تا دوره اسلامی لطفا آن را خریداری نمایید