سیاه خروس قفقازی-محیط زیست
چكیده
هدف از مطالعه شناسایی كلیه زیستگاههای پرنده در استان، تخمین جمعیت پرنده، شناسائی عادات و رفتار، شناسایی عوامل تهدید كننده زیستگاه و گونه و در آخر ارائه پیشنهادات كاربردی در جهت حفظ و احیا گونه سیاه خروس و زیستگاههای مختلف آن چه در داخل و چه در خارج از محدوده حفاظت شده ارسباران می‌باشد.
روش تحقیق بر مبنای جمع آوری اطلاعات و عملیات میدانی بوده كه در جهت شناخت زیستگاههای پرنده در محدوده استان، بررسی وضعیت زیستگاه و تخمین جمعیت پرنده در هر یك از زیستگاههای شناسایی شده، انجام گرفته است.
به منظور تعیین پراكنش پرنده، علاوه بر جمع آوری اطلاعات محلی اقدام به تهیه مدل از زیستگاه مادر شد كه با تعمیم آن در سایر مناطق به همراه عملیات میدانی, زیستگاههای جدیدی شناسائی گردید كه در آن زیست جای پرنده (لك) شامل محلهای لانه گزینی، جوجه آوری، تغذیه، شناسائی گونه های گیاهی مدنظر قرار گرفته است.
در مورد تخمین جمعیت پرنده به علت ناهمگونی منطقه پراكنش و ازهم گسیخته بودن زیستگاهها، روشهای آماری متداول كارائی نداشت. لذا ابتدا سعی شد ازطریق روش معمول (capture-sighting) تعدادی از پرندگان نر علامتگذاری و رهاسازی شوند؛ ولی این روش به دلایل مختلف مفید واقع نگردید. لذا اجبارا اقدام به شناسائی مناطق لك گردیده و در طول اردیبهشت ماه با مشاهده مستقیم در ساعات اولیه صبح (5:30 تا 9) و ساعات آخر روز (6 تا 8:30) تعداد پرندگان نر در این مناطق شمارش گردید.سپس نسبت پرندگان نر به ماده در 6 منطقه تجمع در داخل منطقه امن و 6 منطقه تجمع در داخل منطقه حفاظت شده، بررسی و معلوم شد كه در 70% این مناطق نسبت پرنده نر به ماده سه به یك می‌باشد. لذا در این مطالعه تعداد پرنده نر و ماده سه به یك محاسبه گردیده است. پس از شناخت و بررسی داده‌های زیستگاههای مورد مطالعه، جمعیت موجود در آنها تلفیق و جمع بندی شده و بر مبنای عوامل زیست محیطی و اكولوژیكی در جهت بهره وری بهینه و حفاظت پایدار، برنامه‌های مدیریتی زیستگاهها به تفكیك مشخص شده است.
واژه های كلیدی: تجمع‌گاه (لك)، منطقه امن كلن، سیاه خروس قفقازی
فهرست مطالب
فصل اول: كلیات
1-1 مقدمه. 2
1-2- پیشینه مطالعاتی.. 2
1-2-1- پیشینه مطالعاتی در قفقاز 2
1-2-2- پیشینه مطالعاتی در ایران.. 3
1-3- پراكنش.... 4
1-3-1- پراكنش جهانی.. 4
1-3-2- پراكنش در تركیه. 5
1-3-3- پراكنش در جمهوری آذربایجان.. 6
1-3-4- پراكنش در ایران.. 6
فصل دوم: مطالعات كتابخانه ای
2-1- معرفی منطقه حفاظت شده ارسباران.. 9
2-1-1- وسعت و حدود جغرافیایی.. 9
2-1-1-1- حدود چهارگانه جغرافیایی.. 9
2-1ـ1ـ2ـ تقسیمات سیاسی ـ اداری.. 11
2-1-2- گونه‌های شاخص گیاهی.. 11
2-1-3- خصوصیات فیزیكی منطقه. 12
2-1-4- گونه‌های شاخص جانوری.. 13
2-2- معرفی گونه. 14
2-2-1- مشخصات ظاهری.. 16
2-2-1-1- مقایسه مشخصات ظاهری سیاه خروس قفقازی و اروپائی.. 17
2-2- 2- مشخصات زیستگاه گونه. 18
2-2-2-1- مقایسه زیستگاههای قفقاز با زیستگاه كلن.. 19
فصل سوم: عملیات میدانی
3-1- تجهیزات مورد نیاز 22
3-1-1- تجهیزات اقامتی.. 22
3-1-2- تجهیزات مطالعاتی.. 22
3-2- مراجعه به روستاهای منطقه و مصاحبه با افراد. 23
3-3- انواع لكهای شناسایی شده 25
3-3-1- لك های شناسائی شده در داخل منطقه امن كلن (از شرق به غرب) 25
3-3-2- لكهای شناسائی شده در خارج از محدوده امن و داخل منطقه حفاظت شده 25
3-3-3- مناطق لك شناسائی شده در خارج از منطقه حفاظت شده ارسباران.. 25
3-4- عملیات میدانی در منطقه امن كلن و مشاهده رفتار پرنده 27
3-4-1- تغذیه. 28
3-4-2- استراحت شبانه. 29
3-4-3- صدا 30
3-4-4- الگوهای اجتماعی.. 30
3-4-5- نظام تجمع (Lekking) و تشكیل لك.... 31
3-4-5-1- ویژگی و كاركرد قلمرو 32
3-4-5-2- رفتارشناسی تجمع و نمایش (Lekking behaviour) 33
3-4-5-3- جلب جفت... 34
3-4-5-4- پرش.... 35
3-4-5-5- رویاروئی نرها 37
3-4-5-6- جفتگیری.. 39
3-4-5-7- زادآوری.. 39
3-5- تخمین جمعیت... 40
فصل چهارم: بحث و نتیجه گیری
4-1- بررسی نوسانات جمعیت در فصول مختلف سال.. 43
4-2- عوامل تهدید كننده زیستگاه و گونه. 43
4-2-1- چرای دام. 43
4-2-2- جنگل تراشی.. 44
4-2-3- علف چینی.. 44
4-2-4- تغییر كاربری اراضی.. 45
4-2-5- شكار 45
4-2-6- سقوط بهمن.. 46
4-2-7- احداث جاده‌های روستائی وعشایری.. 46
4-3- جمع بندی اطلاعات و تجزیه و تحلیل نتایج.. 46
4-4- پیشنهادات و راهكارهای مدیریتی و حفاظتی.. 47
4-4-1- مدیریت در محدوده امن كلن.. 48
4-4-2- مدیریت زیستگاههای خارج از منطقه امن و واقع در محدوده حفاظت شده 48
4-4-3- مدیریت در زیستگاههای واقع در مناطق آزاد. 48
4-4-4- انجام اقدامات زیربنائی در درازمدت... 49
پیوست... 50
فهرست منابع و ماخذ. 52
فرم ثبت اطلاعات در برآورد شمارش لكها....................................................................................................53
1-1 مقدمه
تا دهه 1950 چنین تصور می‌شد كه سیاه خروس قفقازی تنها در كوهستانهای قفقاز و شمال شرقی تركیه یافت می‌شود.ولی در دهه 1960 شایعات وجود یك پرنده قابل شكار سیاه رنگ در جنگلهای كوهستانی كلیبر در شمال آذربایجانشرقی قوت گرفت.لذا برای اولین بار در تیر ماه سال 1350 آقای سیفعلی شهسواری نیا مدیر كل وقت محیط زیست آذربایجانشرقی موفق به دیدن سیاه خروس گردیده و طی گزارش هیجان انگیزی وجود این پرنده را در دره كلن دوغرون مورد تائید قرار داد.
در حال حاضر سیاه خروس در حوزه های آبخیز رودخانه های ایگلنه چای و مردانقم چای در داخل و خارج از منطقه حفاظت شده ارسباران پراكنش دارد؛ و این در حالیست كه علیرغم حفاظت پرنده در محدوده حفاظت شده ارسباران، این گونه منحصر به فرد در خارج از منطقه حفاظت شده بدون پوشش حفاظتی به همراه معضلات مختلفی همچون تعلیف خارج از ظرفیت مراتع و حتی تعلیف جنگلها، شكار و غیره با آینده ای نا مطمئن به حیات خود ادامه می‌دهد.
بدون شك حفاظت و مدیریت زیستگاههای پرنده با توجه به روند سریع تخریب محیط زیست الزامی بوده و انجام آن بدون همكاری و همیاری مؤثر ساكنین این مناطق امكان پذیر نمی‌باشد.امید است كه این مطالعه مقدمه ای باشد برای حفاظت بهینه از زیستگاههای این پرنده كمیاب.
در این تحقیق سعی شده است كه پس از آشنائی با پراكنش پرنده،خصوصیات زیستگاهی، عادات و رفتار، روش مطالعه و عملیت میدانی و نیز الگویی جهت برآورد جمعیت گونه ارائه شود.