پروژه مالی كارخانه برق شهری در 110 صفحه ورد قابل ویرایش
مقدمه :
اكنون بیش از نود سال تاسیس كارخانه برق شهری در ایران میگذرد و حدوداً سی سال تحت این مدت موسسات تولید و توزیع برق كلاً در دست بخش خصوصی بوده نه تنها صاحبان و مدیران آنها در گذشتهاند بلكه متأسفانه دفاتر و اسناد مرتب و مدونی در دست نیست و در بیشتر موارد حتی یك نكته روشن كنندة مطلب هم دشوار بدست میآید.
1-1- تاریخچه
اگر كسی بخواهد كه تاریخ علم الكتریسیته را تا قرن ششم قبل از میلاد بكشا ند. بر او خرده نمیتوان گرفت زیرا در آن عصر كهربا و مغناطیس و برخی از خاصیتهای این دو ماده شناخته شده بود و این سخن از طا لس ملطی[1] روایت شده است كه گفته بود «مغناطیس در خود روحی دارد، چه آهن را به جنبش در می آورد[2].»
اما در واقع الكتریسیته از تاریخ 1785 میلادی كه كولن[3] قانون اصلی الكتریسیته ساكن را یافت و شباهت بسیار نزدیك آن را با قانون جاذبة عمومی نشان داد[4] آغاز میشود.
از این زمان تا سال 1871 كه گرم ماشین برقی خود را اختراع كرد 86 سال طول كشید. انرژی، استعداد یك سیستم برای انجام دادن كار خارجی است[5]. تأثیر گذاری هر عامل بر محیط اطرا فش به همین استعداد بستگی دارد. در میان تأثیر گذاران بر محیط، انسان از این امتیاز شگرف بر خوردار است. كه میتواند با به كار بردن تمهیداتی، حاملهای انرژی را به خد مت خود در آورد و از استعداد كارزایی آنها در راههای مطلوب خودش سود ببرد.
انسان این مهم را به اختراع دستگاههای لازم تحقق بخشیده است. این دستگاهها واسطهای هستند كه گونه خاصی از انرژی را به گونه دیگر تبدیل میكند به نحوی كه از نظر كاربرد قابل استفاده و مطلوب باشد.
ماشینهای ساده مانند اهرم، چرخ، اره، چكش و سطح شیب دار از دیرباز توسط بشر شناخته شده بودند و كار آنها اساساً تغییر شكل انرژی مكانیكی حاصل از نیروی عضلانی بود. با گذ شت زمان و متنوع شدن نیاز بشر به انرژی انواع دیگری از ماشینها كه تبدیلات پیچیده تری را انجام میدادند اختراع شد.
ماشینهای تازه، علاوه بر آنكه استفاده از انرژی عضلانی انسان را متنوعتر و كار آمدتر ساختند، توانستند منابع دیگری در بیرون از وجود انسان را نیز مهار كنند و به خدمت او در آورند.
ماشینهای بافندگی دستی، آسیابهای بادی و آبی و كشتیهای بادبانی را می توان از این زمره محسوب داشت.
دستیابی بدین گونه منابع انرژی، گام بزرگی در راه فراتر رفتن انسان از محدودة امكانات بدنی وی بشمار میرفت. ولی چون سیستمهای بكار رفته، نسبت به انرژی قابل استحصال از آنها بسیار حجیم بودند، ماشینها هم میبایست به همان نسبت حجیم و بزرگ باشند و همین امر محدودیتهای بسیاری را بر كم و كیف و كارائی ماشینها تحمل می كرد.
بنابراین، توجه دانشمندان به ساخت ماشینهایی كه بتوانند منابع انرژی متراكم را به كار گیرند معطوف شد. اختراع ماشین بخار در سال 1764 میلادی توسط جیمز وات[6]، منشأ تحولی سریع و شدید در صنعت گردید. وجه تمایز این ماشین جدید با ماشینهای قبلی در این بود كه با حجم بسیار مختصری میتوانست انرژی متراكم در سوخت را به انرژی از نوع دلخواه (مكانیكی) تبدیل كند.
استفاده از ماشین بخار در وسائط نقلیه و كارخانهها به سرعت پیشرفت نمود. در كارخانه ها، با سود جستن از یك محور انتقال انرژی و با كمك تعدادی چرخ فلكه و تسمه، انرژی مكانیكی را از ماشین بخار در یا فت و بین دستگاههای مصرف كننده توزیع می كردند و با این روش توانستند انرژی حاصل از ناشین بخار را مهار سازند.
ماشین بخار تا 140 سال پس از اختراع آن، یكه تاز میدان بود و در عین حال، تلاش در راه دستیابی به ماشینهای كار آمدتر ادامه داشت.مثلاً :
- در سال 1876 نیكولاس آگرست اوتو[7] ماشین چهار زمانة خود را كه با گاز كار میكرد اختراع نمود .
- در سال 1892 رودلف دیزل[8] موتور اختراعی خود را به ثبت رسانید .
- از اواخر قرن نوزدهم توربینهای بخاری و آبی باری تهیة انرژی مكانیكی از انرژیهای حرارتی و پتانسیل وارد بازار شدند.
1-2- نخستین كارخانه برق شهری در ایران
بی تردید، پرسابقهترین و نام آورترین فرد در میان بنیاد گران صنعت برق در ایران را باید مرحوم حاج حسین امین الضرب (مهدوی) فرزند حاج حسن امین الضرب دانست. او نخستین كسی بود كه با كسب امتیاز نامةمعتبر اقدام به تأسیس كارخانة برق شهری در ایران كرد و با توجه به شرایط زمان، جمعیت و نیاز مصرف،مولدهای مناسب وارد كشور كرد و در تهران به كار انداخت.
آن شادروان در سال 1246 هجری شمسی دیده به جهان گشود و در 28 آذر سال 1311 بر اثر سكته در گذشت. وی در دورة اول مجلس شورای ملی به نمایندگی انتخاب شد و نایب رئیس مجلس گردید و در دورة ششم هم از تهران به نمایندگی رسید. علاوه بر اینها مدتی هم ریاست اتاق تجارت را بر عهده داشت.
چنانكه از امتیاز نامة حاج امین الضرب بر میآید، امتیاز كارخانههای برق، آجر سازی و تجاری تؤاماً گرفته شده بود. كارخانة آجر سازی، ابتدای جادة شهر ری در جنوب غربی میدان شوش احداث شد و به بهره برداری رسید. آجرهای محصول این كارخانه كاملاً شبیه آجرهای مشبك سفالی امروزی بود، ولی به علت نبودن ملات سیمان مشكل كلی ساختمانها و شیوههای رایج ساختمان سازی در آن زمان و همچنین گرانی آجرهای تولید كارخانه در مقابل ارزانی اجرت كارگران خشت مال، آجرسازی ماشینی در این كارخانه چندان دوامی نیافت وبسیار زود تعطیل گردید، اما از كورة بلند آن سالها برای پخت آجرها معمولی استفاده میشد و میتوان گفت كه این كوره، بعدها به صورت الگویی برای احداث دیگر كورههای آجرپزی درآمد.
2-2- برقراری انشعاب و نحوه وصول مطالبات
با توجه به اعلان تاسیس كارخانه چراغ برق، تأمین لوازم الكتریكی و سیم كشی انشعاب و ساختمانها باید توسط كاركنان كارخانه انجام میشد. چون نه تنها در آن زمان بلكه بیست سال بعد هم شخص یا شركتی اقدام به واردات و فروش لوازم الكتریكی ننمود و بعلاوه به هیچ وجه تخصصی هم برای اینكه در مملكت وجود نداشت. به این منظور لوازم مورد نیاز برای برقراری انشعاب و سیم كشی داخلی منازل و سایر اماكن و حتی لامپ و سرپیچ تهیه و نصب میشد و برای وصول هزینههای مربوطه در دو سال اولیه كار بخط و امضاء مدیر كارخانه كه شخصی فرانسوی بنام هرمیه بود فاكتوری (قبض) نوشته و برای وصول به مشتری ارائه می شد.
بهای هریك از لوازم طبق فاكتورهای موجود رقم قابل ملاحظهای بوده، مثلاً لامپ 16 شمعی 5 قران بود و تعویض لامپ با پرداخت بهای آن هر سه ماه یكبار توسط كارخانه انجام میشد. بهای هر دستگاه كنتور نیز 280 قران بود و به دلیل گرانی بعضاً كنتور را كرایه میدادهاند.
در شروع كار حتی در منازل هم انشعاباتی بدون كنتور و از طریق لامپ شماری دائر میگردید و بهای برق براساس لامپ شماری برای پنج تا هفت ساعتی كه كارخانه كار میكرد محاسبه و دریافت میشد و برای كسی هم امكان استفاده بیشتر نبود. از طرفی لوازم و تخصص كاری انحصاراً در اختیار كارخانه بود، البته بعد از چند سال كه كنتور افزایش ارزانتر به مقدار كافی وارد شد در تمام منازل كنتور نصب گردید، ولی مغازهها میتوانستند از دو طریق یعنی نصب كنتور و یا لامپ شماری استفاده كنند.
سالهای بعد در خیابان چراغ برق مقابل كارخانه برق شخصی بنام حسن ضرابی شروع به واردات لوازم الكتریكی كرد و روی تابلوی مغازه خود نوشته بود اولین وارد كنندة لوازم الكتریكی.
لامپها در آن زمان عموماً 16، 25، 32، و بندرت 100 شمعی بودند و حدود ده دستگاه چراغ آرك كه به شكل قوس الكتریكی كار میكرد نیز وارد شده بود كه بیشتر برای مراسم و مبادین مورد استفاده قرار میگرفت (یك دستگاه از این چراغها بر روی سر در كارخانه در عكس دسته جمعی افتتاحیه دیده میشود) .
باید توجه داشت كه تا حدود 30 سال بعد از تاسیس كارخانه برق، امین الضرب تنها مصرف برق، روشنایی بود. 1310 بادبزن برقی و در سال 1318، رادیو و یخچال وارد بازار شد.
برای نمونه در قبض مصرف برق بنام مهمانخانه مركزی (كازانچیان) از طریق محاسبه شماره كنتور كرایهای، برای 431 هكتووات 20/96 قران مطالبه بود. از آنجائی كه برق در آن زمان كالای بسیار گرانبهائی بوده واحد اندازه گیری ده برابر كوچكتر از امروز یعنی هكتو وات ساعت بوده، و كنتورها غالباً بر این اساس ساخته میشدند.
بهای برق بازاء هر كیلو وات 2/0 قران یعنی كیلو واتی 2 قران بود (بهای تمام شده امروزی برق حدود یكصد ریال برای هر كیلو وات ساعت است) و علت اساسی بهای بسیار زیاد برق در آن زمان گرانی سوخت، تكنولوژی پائین، راندمان كم، نیاز به سرمایه زیاد و بهره وری كم بوده است.
برای وصول بهای برق مصرفی مغازههای بدون كنتور حدود شش نفر تحصیلدار از نیم ساعت به غروب مانده شروع به جمع آوری پول چراغ طبق صورت تنظیمی میدادند. دو ساعت از شب گذشته دخل را تحویل دفتر شبانه مینمودند. ولی برای منازل اعم از با كنتور یا بدون كنتور و مغازههای با كنتور ماهیانه قبض صادر میشد و با مراجعه به منازل یا مغازهها وجه دریافت می شد، وصول این پول كار سادهای نبود و بعضاً با مراجعات مكرر وصول میشد و گاهی نیز اصولاً وصول نمیشد.
خصوصیات شركت :
1- محاسن و معایب شركت با مسئولیت محدود در مقایسه با دیگر شركتها
الف- شركت با مسئولیت محدود هیچگونه حداقل سرمایهای پیش بینی نشده و الزام قانونی ارائه مدارك در این زمینه به اداره ثبت شركتها برای مؤسسین وجود ندارد، فقط اقرار مؤسسین به میزان سرمایه و پرداخت آن به صندوق شركت و یا هئیت مدیره در شركت نامه كافی خواهد بود.
ب- شركت سهامی عام با حضور الزامی 5 سهامدار (مدیر) و شركت سهامی خاص با حداقل 3 سهامدار تشكیل میگردد در صورتی كه شركت با مسئولیت محدود را میتوان با حداقل 2 شریك تشكیل داد .
ج- شركت با مسئولیت محدود به وسیله یك یا چند نفر مدیر موظف یا غیر موظف كه ممكن است خارج از شركاء هم باشند برای مدت محدود یا نا محدود ارائه شود.
د – قلمرو آگهیها در شركت با مسئولیت محدود بسیار محدود است .
هـ - از معایب شركت با مسئولیت محدود این است كه پذیره نویسی و پرداخت تمام سهم اشركه شركت صوری میباشد و نیز در شركت با مسئولیت محدود ورقهای بنام سهم اشركه كه به صورت اوراق تجارتی قابل انتقال اعم از با نام وبی نام صادر نمیگردد.
2- موضوع شركت و میزان سرمایه :
به هنگام تشكیل شركت با مسئولیت محدود شركاء مكلف به تنظیم شركتنامه و امضاء آن میباشند. موضوع شركت مطابق ماده 190 قانون تجارت باید مشروع باشد.
با وجود اینكه در قانون تجارت ایران برای سرمایه شركت با مسئولیت محدود حداقل سرمایهای پیش بینی نشده ولی با این حال زمانی تشكیل میشود كه كلیه سرمایه نقدی آن تادیه و سهم اشركه غیر نقدی آن نیز تقویم و تسلیم شد و باشد.
3- نام شركت و مدت آن
در نام شركت باید عبارت «با مسئولیت محدود» قید شود و الا شركت با مسئولیت محدود در مقابل اشخاص، شركت تضامنی محسوب شده و تابع مقررات آن خواهد بود.
در مورد مدت شركت در ایران مدت آن نامحدود است ولی در قانون فرانسه مدت شركت 99 سال میباشد.
4- انحلال شركت با مسئولیت محدود
موارد انحلال شركت طبق ماده 114 قانون تجارت به شرح زیر پیش بینی شده است :
- وقتی شركت برای هدفی كه تشكیل شده آن را انجام داده یا انجام آن غیر ممكن باشد.
- وقتی شركت برای مدت معینی تشكیل شده و آن مدت مقتضی شده باشد.
- در صورتی كه شركت ورشكسته اعلام گردد.
- در صورتی كه به واسطه ضررهای وارده حداقل نصف سرمایه شركت از بین رفته و یكی از شركاء تقاضای انحلال آن را كرده باشد.
فهرست حسابها
حسابها به 2 قسمت تفكیك میگردد :
1) حسابهای تراز نامه مربوط به داراییها، بدهیها و سرمایه .
2) حسابهای صورت سود و زیان مربوط به فروش، بهای تمام شده كالای فروش رفته و سایر هزینهها و درآمدها .
فهرست حسابهای تراز نامه
دارایی جاری current assets(109 – 100)
به اقلامی از دارایی موسسه اطلاق میشود كه یا نقد است یا در آینده نزدیك در جریان فعالیتهای عادی موسسه به وجه نقد تبدیل میشود.
بانك Bank(101)
استفاده از سیستم بانكی امروزه در هر مؤسسهای یك امر اجتناب ناپذیر است، در اصطلاح حسابداری حساب بانك به حساب جاری اطلاق میشود و حسابهای پس انداز و سپرده گذاری را در عناوین دیگر طبقه بندی میكنند.
صندوق cash(102)
این حساب مخصوص ثبت وجوه نقدی است كه در موسسات برای دریافتها و پرداختهای نقدی جاری و یا پرداختهای نقدی آتی نگهداری میشود زیرا در برخی موارد وصول وجه نقد از مشتریان اجتناب ناپذیر است و همچنین برخی پرداختهای مؤسسه نیز بصورت نقد انجام میپذیرد.
تنخواه گردان (103)
در موسسات تجاری ممكن است حساب بانك به دلیل امتیازات زیاد جانشین صندوق گردد و كلیه دریافتها و پرداختها از طریق آن انجام شود. مبلغ تنخواه گردان متناسب با دریافتها و پرداختهای مؤسسه است.
نگهداری حساب تنخواه گردان به 2 روش زیر انجام میپذیرد :
الف- تنخواه گردان ثابت
ب- تنخواه گردان متغیر
حسابهای دریافتنی accounts receivable (104)
حسابهای دریافتنی از جمله حسابهای دارایی جاری است و شامل كلیه مطالباتی میشود كه مؤسسه باید در آینده دریافت نماید .
عمدهترین این مطالبات ناشی از فورشهای نسیه كالا و یا عرضه نسیه خدمات میباشد.
حسابهای دریافتنی به شرح زیر طبقه بندی میشوند :
الف- حسابهای دریافتنی قابل وصول
ب – حسابهای دریافتنی غیر قابل وصول
ج- حسابهای دریافتنی مشكوك الوصول
ذخیره مطالبات مشكوك الوصول (105)
این حساب جزء حسابهای دائمی است و از یك دوره مالی به دوره مالی بعد منتقل میشود این حساب كاهش دهندة حسابهای دریافتنی است و در تراز نامه از حساب دریافتنی كسر شده و خالص حسابهای دریافتنی در تراز نامه منظور میشود.
مواد اولیه Inventories(106)
برای ساخت محصول باید از موادی كه در طبیعت وجود دارد و یا كالاهایی كه در كارخانههای دیگر ساخته شدهاند استفاده نمود. به این دسته از مواد، مواد اولیه گفته میشود و به دو دسته تقسیم میشود :
الف- مواد مستقیم ب- مواد غیر مستقیم .
كالای در جریان ساخت work in progress (107)
به محصولات و یا موجودیهایی از كالا گفته میشود كه ساخت آنها هنوز به اتمام نرسیده است و تكمیل كالا مستلزم كار یا افزودن مواد یا قطعات دیگری به این كالای نیم ساخته است.
كالای ساخته شده Finished goods (108)
به محصولاتی گفته میشود كه جریان تولید كاملاً طی كرده و برای فروش آماده میباشند.
پیش پرداخت بیمه shprt- term prepayments (109)
دارایی ثابت Fixed assets (119-110)
به داراییهایی گفته میشود كه به طور نسبی دارای عمری طولانی هستند و در جریان عملیات عادی مؤسسات مورد استفاده قرار میگیرند. این دارایی صرفاً برای استفاده مؤسسه تهیه شده و به منظور سرمایه گذاری یا فروش مجدد تحصیل نشدهاند.
انواع دارایی ثابت به شرح زیر است :
الف – دارایی ثابت مشهود (Tangible assets)
ب- دارایی ثابت نا مشهود (Intangible assets)
كه خود به دو دسته تقسیم میشود :
الف : دارایی ثابت نامشهود استهلاك پذیر مثل : حق الاختراع، حق التألیف
ب : دارایی ثابت نامشهود استهلاك ناپذیر مثل : سر قفلی، ارزش علائم تجاری
بدیهی است كه مدت استفاده دارایی نامشهود استهلاك پذیر نامحدود نیست و به تدریج كه مورد استفاده قرار میگیرند حق مالی آنها ارزش اولیه خود را از دست میدهد. بنابراین قسمتی از بهای تمام شده این اقلام در ادوار مالی عمر مفید این دارائیها به حساب هزینههای آن دوره منظور میشود.
استهلاك داراییهای ثابت غیر مشهود و عملیات حسابداری آنها مشابه داراییهای ثابت مشهود میباشد.
ماشین آلات و تجهیزات كارخانه plant and equipment(110)
استهلاك انباشته – ماشین آلات و تجهیزات كارخانه (111)
داراییهای ثابت به تدریج و با گذشت زمان كهنه و فرسوده، قراضه، منسوخ و غیرقابل استفاده میشوند و قیمت آنها كاهش مییابد. این كاهش تدریجی قیمت در واقع مربوط به مدت استفاده از دارایی ثابت كه آن را عمر مفید دارایی نیز مینامند میباشد. تقلیل ارزش دارایی ثابت در مدت عمر مفید آن را «استهلاك» میگویند. و این كاهش ارزش برای مؤسسات یك هزینه محسوب میشود.
اثاثه و منصوبات اداری (112)
استهلاك انباشته – اثاثه و منصوبات اداری (113)
اسناد دریافتنی (114)
داراییهای نا مشهود (129 – 120)
به آن دسته از داراییها اطلاق میگردد كه وجود مادی نداشته اما دارای ارزش اقتصادی بوده و برای دارنده آن حق ایجاد مینماید مثل حق سرقفلی ، حق امتیاز .
مجوز كارگاه سیم سازی (120)
بدهیها Liabilitie و حقوق صاحبان سرمایه owner equity
بدهیها : مصرف تعهدات مالی مؤسسه از بابت داراییها و یا خدمات نسیه دریافتی از دیگران است كه در گذشته ایجاد شده و با انتقال داراییها و یا ارائه خدمات پرداخت میشوند.
بدهیها از نظر مدت سررسید به 2 دسته بدهیهای جاری یا كوتاه مدت و بدهیهای غیر جاری یا بلند مدت تقسیم میشوند.
به جز بدهیهای مذكور بدهیهایی نیز وجود دارند كه وقوع آنها پیش بینی میشود لیكن چون قطعاً ایجاد نشده، در دفاتر ثبت نمیشود. اینگونه بدهیها ضمیمه گزارشهای مالی میگردد.
بدهی جاری Current Liablities (209-200)
اگر سررسید بدهیهای ایجاد شده در همان دوره مالی یا دوره مالی آتی باشد به آن بدهی جاری میگویند ، كه شامل موارد زیر است :
1. اضافه برداشت بانكی (200)
2. اسناد پرداختنی (201)
3. حسابهای پرداختنی (202)
4. پیش دریافتها (203)
5. حصه جاری بدهی بلند مدت (204)
6. سایر اقلام پرداختنی (205)
بدهی بلند مدت Long- term Liabilities (219 – 210)
اگر بدهیهای ایجاد شده در دوره مالی جاری و آتی پرداخت نشود و سررسید پرداخت آنها پس از سپری شدن دوره مالی آتی باشد بدهی بلند مدت پرداختنی نامیده میشود كه شامل موارد زیر است :
الف- وام بلند مدت پرداختنی (210)
ب- اسناد بلند مدت پرداختنی (211)
ج- اوراق قرضه بلند مدت (212)
بدهیهای احتمالی Contingent Liablities (225 – 220)
بدهیهایی كه احتمال قطعی شدن آنها در آینده به علت عدم وجود اسناد و مدارك و اطلاعات كافی مشخص نبوده و در نتیجه ارزیابی و ثبت آنها دقیقاً امكانپذیر نباشد كه شامل موارد زیر است :
الف- تضمین بدهی دیگران توسط صاحب موسسه (220)
ب- تضمین خدمات پس از فروش (221)
ج- خسارات ناشی از محكومیت دعاوی (222)
سرمایه (Capital(235 – 230)
سرمایه عبارت است از مابه التفاوت بدهیها از داراییها مؤسسه یا حق صاحبان مؤسسه نسبت به داراییها مؤسسه .
فهرست حسابهای صورت سود و زیان
فروش Soile (309 – 300)
مبلغی است كه از فروش كالا و ارائه خدمات بصورت نقد و نسیه بدست میآید.
فروش 300
برگشت از فروش و تحفیفات (301)
تخفیفات ناشی از آسیب دیدگی (302)
بهای تمام شده كالای فروش رفته Cost of goods sold(319 – 310)
مبلغ بهای تمام شده كالای فروش رفته از گزارش بهای تمام شده كالای فروش رفته استخراج میشود كه این گزارش در پایان هر دوره مای به وسیله دایره حسابداری تهیه میشود كه شامل موارد زیر است :
الف- بهای تمام شده كالای فروش رفته (310)
ب- مواد (311)
ج- دستمزد (312)
د- سر بار (313)
سربار كارخانه Factory Overhead (409 – 400)
هزینههایی است در كارخانه به مصرف میرسند به استثنای مواد اولیه و دستمزد مستقیم، هزینههای غیر مستقیم تولید را اصطلاحاً سربار ساخت، سر بار تولید، هزینههای عمومی كارخانه و یا سربار كارخانه میگویند .
بعضی از این هزینهها عبارتند از :
1. سربار (400)
2. مواد غیر مستقیم (401)
3. دستمزد غیر مستقیم (402)
4. هزینه آموزش و كار آموزی (403)
5. هزینه بیمه (404)
6. سوخت كارخانه (405)
7. روشنایی و نیرو (406)
8. تلفن و تلگراف و فاكس (407)
9. استهلاك – ماشین آلات و تجهیزات (408)