خلاصه کتاب خط مشی های سیاسی نهج البلاغه
مقدمه:
كتاب «خط مشی‌های سیاسی نهج‌البلاغه» به قلم آقای محمد مهدی ماندگار می‌باشد كه توسط مؤسسه آموزش عالی باقرالعلوم (ع) تهیه شده و توسط بوستان كتاب قم انتشار پیدا نموده است.
كتاب دارای پیش گفتار – 7 فصل و نتیجه‌گیری می‌باشد كه فصل‌های كتاب در موارد زیر دسته‌بندی شده‌اند.
- چارچوب نظری بحث
- مبانی خط مشی‌گذاری حكومت علوی
- فرهنگ‌سازی در نهج‌البلاغه
- مشروعیت‌سازی در نهج‌البلاغه
- توزیع قدرت در نهج‌البلاغه
- نظم و امنیت در نهج‌البلاغه
- توزیع كالا و خدمات در نهج‌البلاغه
مؤلف كوشیده است تا با استفاده از چارچوب‌های رایج در پرداخت به مفاهیم و موضوعات سیاسی به وسیله عناوین و موضوعات مطروحه در كتاب شریف نهج‌البلاغه از زبان امام امیرالمؤمنین (ع) به ارایه مباحث سیاسی در نهج‌البلاغه بپردازد. بطوریكه آن چه از نهج‌البلاغه امام المتقین مورد دقت نظر قرار گرفته فراتر از این محدوده وظایف است؛ زیرا امام علی (ع) به پیروی از انبیای عظام الهی، حكومت را بهترین ابزار برای رسیدن به تعالی بشر می‌داند، لذا روح همة وظایف حكومت، به انسان‌سازی بر می‌گردد. هر چند سال‌ها گذشته تا نظریه پردازان قرون جدید، با كاوش‌های بسیار به اهداف و وظایفی برای دولت و حكومت رسیده اند، اما امام در دوران حكومت خود كه نهج‌البلاغه تصویری از آن چه در آن حكومت گذشته را نشان می‌دهد جامع‌ترین و كامل‌ترین حكومت را ارایه فرمود و در هیچ بعدی نمی‌توان نظریات امروز را از آن چه در حكومت آن حضرت، مطرح بوده و اتفاق افتاد، جامع‌تر دانست. تنها ذكر یك نمونه كافی است و آن این كه زمان حكومتی امام علی (ع) به مالك اشتر به عنوان یكی از كارگزاران حكومت امام آن قدر جامع است كه هنوز بدیلی برای یافت نشده است.
اهداف حكومت در نهج‌البلاغه
حكومت در دیدگاه مكتب اسلام و فرهنگ حكومت علوی از مهم‌ترین ابزارهای نیل جامعه به كمال و تعالی است. از آن جا كه حیات بشری در این دنیا، از منظر فرهنگ اسلامی، ابزاری برای رسیدن به كمال است و آن چه برای انسان اصالت دارد، كمال جاویدان است. لذا حكومت نیز می‌تواند وسیله مناسبی برای نیل به این هدف باشد؛ زیرا حكومت هم امكانات این رشد و تعالی را به گونه‌ای جامع در اختیار دارد و هم می‌تواند زمینة استفاده از هر نوع امكانی را فراهم سازد.
از تعابیر حضرت اینگونه استفاده می‌شود كه حكومت وقتی می‌تواند راهنمای رسیدن به كمال باشد كه خود در میسر عدالت، تحقق امنیت، تأمین رفاه و زمینه‌سازی تربیت انسانی، گام بردارد والا اگر حكومت به سوی بی‌عدالتی و خودكامگی گام بردارد و در آن از امنیت‌های مختلف كه زمینه‌ساز آرامش درونی و بیرونی انسان‌ها است، خبری نباشد و توان رفاه و آسایش مردم را با تدبیر درست در زمینه‌های مختلف اقتصادی نداشته باشد و هم چنین در جهت خودسازی و انسان‌سازی گام برندارد. نه تنها وسیله‌ای برای نیل جامعه به اهداف عالی نیست، بلكه مانعی بزرگ برای رشد بشر تبدیل می‌شود بنابراین عدالت، امنیت، رفاه و آسایش و تربیت از مهم‌ترین اهداف حكومت از دیدگاه نهج‌البلاغه است كه اهداف دیگر را پوشش می‌دهد.
1- عدالت
محوری‌ترین اصلی كه امام علی آن را مبنای قبول حكومت معرفی می‌كند و آن را برای هر حكومتی لازم می‌داند عدالت است:
لولا حُضُور الحاضِر ... ما أخَذَ الله علی العلماءِ اِلّا یٌقاروٌّا عَلی كَظِه ... ظالمِ و لاسَغَبِ مضلومٍ لألقیتُ حَبلَها علی غاربِها و لَسَقتُ آخرها بِكَأسِ أوَّلِها (علی نقی فیض الاسلام، نهج‌البلاغه خطبه 3)
و اگر خداوند از عالمان پیمان سخت نگرفته بود كه در برابر شكم‌بارگی ستمگر و گرسنگی ستم‌دیده آرام و قرار نگیرند، بی‌درنگ رشته حكومت را از دست می‌گذاشتم و پایانش را چون آغازش می‌انگاشتم و چون گذشته خود را به كناری می‌كشیدم.
- و انّ أفضلَ قُرَّهِ عَینِ الُولاهِ استقامهُ العول فی البلادِ و ظهورُ مودّهِ الرَّعیهِ و انّه لاتَظهَرُ مَودّتهم الاسبلامهِ صُدورِهِم و لا یَصِحُّ نصیحتُهم الا بحیطتِهم علی وُلاهِ أمُورِهِم و قلّهِ اشتعالِ دُوَلِهِم وِ تركِ استبطاء انقِطاعِ مُدَّتِهِم. (نهج‌البلاغه، نامه 53)
همانا برترین چشم روشنی زمامداران، برقراری عدل در شهرها و آشكار شدن محبت مردم به رهبر است كه محبت دل‌های رعیت، جز با پاكی قلب‌ها پدید نمی‌آید، و خیرخواهی آنان زمانی است كه با رغبت و شوق، پیرامون رهبر را بگیرند، و حكومت بار سنگینی را بر دوش رعیت نگذاشته باشد و طولانی شدن مدت زمامداری، بر مردم ناگوار نباشد.