موضوع نقش بانوان در ساختار سیاسى جامعه و شعاع دخالت و تاثیر آنان در اداره اجتماع, از جمله مسایلى است كه در دهه هاى اخیر مورد توجه خاص نویسندگان و محققان اسلامى قرار گرفته است, و عده اى در موافقت, با ورود زنان به صحنه سیاست و عده اى دیگر در ضرورت كناره گیرى آنها, قلم زده اند.
براى دستیابى به یك برداشت صحیح و مستند از متون اسلامى, باید ادله هر دو طرف را نقل و سپس مورد ارزیابى قرار دهیم تا در پایان به جمع بندى آن بپردازیم.
لازم به یادآورى است كه هر چند در پرتو انقلاب اسلامى و افكار بلند قائد عظیم الشان آن, زمینه حضور و مشاركت بانوان در فعالیتهاى اجتماعى و سیاسى فراهم گشته است, ولى در عین حال این حضور عینى و عملى, ما را از بحثهاى نظرى و تئوریك پیرامون این موضوع بى نیاز نمى سازد, بخصوص كه طرح این گونه مباحث در رفع ابهاماتى كه احیانا وجود دارد, و یا شبهاتى كه گاه مطرح مى گردد, مى تواند مفید و موثر باشد.
البته بوده و هستند كسانى كه به جاى ورود در بحثهاى عمیق علمى, و به جاى تحمل سختى كاوشهاى منطقى و مستدل, تنها به ((نفى)) و ((انكار)) بسنده مى كنند و در نهایت به حربه ((تكفیر)) و اتهام ((بدعت)) متوسل مى شوند, و فضا را براى طرح مباحثات علمى آلوده مى سازند.
مثلا آن روز كه در مجلس خبرگان تدوین قانون اساسى, این اصل مورد بحث قرار گرفت كه:
((دولت موظف است براى همه افراد كشور, برنامه و امكانات آموزش نظامى را بر طبق موازین اسلامى فراهم كند, به طورى كه همه افراد همواره توانایى دفاع مسلحانه از كشور و نظام اسلامى ایران را داشته باشند)) بلافاصله برخى در همان مجلس اظهار كردند كه ((آموزش نظامى براى زنان سابقه شرعى ندارد و لذا بدعت است))(1)
غافل از آنكه به حكم عقل و شرح آنجا كه كیان اسلام و كشور اسلامى در خطر قرار مى گیرد, زن و مرد باید براى دفاع برخیزند همان طور كه در جنگ احد ((نصیبه جراح)) با شمشیر به دفاع از پیامبر اسلام پرداخت.
و چقدر فاصله است بین چنین تفكرى كه ((آموزش نظامى)) را براى زنان, ((بدعت)) مى داند, با تفكر حضرت امام(قدس سره) كه آن را از واجبات مهم براى آنها مى شمارد:
((ما مفتخریم كه بانوان و زنان پیر و جوان در صحنه هاى فرهنگى و اقتصادى و نظامى حاضر ... و آنان كه توان جنگ دارند در آموزش نظامى كه براى دفاع از اسلام و كشور اسلامى از ((واجبات مهم)) است شركت, و از محرومیتهایى كه توطئه دشمنان و ناآشنایى دوستان از احكام اسلام و قرآن بر آنها بلكه بر اسلام و مسلمانان تحمیل نمودند شجاعانه و متعهدانه خود را رهانده و از قید خرافاتى كه دشمنان براى منافع خود به دست نادانان و بعضى از آخوندهاى بى اطلاع از مصالح مسلمین به وجود آورده بودند, خارج نموده اند))(2)
و بر اساس این بیان استوار, ریشه برخى از ((محرومیتها)) را در جامعه زنان, ((توطئه دشمنان و ناآشنایى دوستان از احكام اسلام)) باید دانست. و شگفتآور آن است كه در اینجا ((دوست و دشمن)) هماهنگ عمل مى كند, از یاد نبرده ایم كه وقتى استاد شهید آیت الله مطهرى, به انتشار كتاب ((مساله حجاب)) اقدام نمود, و با استقبال فراوان مواجه گردید و تاثیر عمیقى در فرهنگ طاغوت زده قبل از انقلاب به جاى گذارد, چگونه او را مورد تهمت و افترا قرار دادند. جرم مطهرى این بود كه او با كتاب خود به دفاع منطقى و مستدل از یك حكم الهى پرداخته بود و این جرم از سوى متحجران, نابخشودنى بود! كتابى كه در طول ده سال (از سال 1347 تا 1357) بیش از 20 بار, و هر بار بیش از 10 هزار نسخه از آن به چاپ رسید, و تحولى قابل توجه ایجاد نمود.
استاد شهید مرتضى مطهرى پیشگام تجزیه و تحلیل مسایل مربوط به ((زن)) در عصر ماست, در دوران سیاهى كه زنان جامعه ما را با اسم ((تمدن و تجدد)), به فساد و تباهى سوق مى دادند و از سوى دیگر, قوانین حیات بخش اسلام, مورد هجوم خودباختگان قرار گرفته بود, استاد فقید با استفاده از مایه هاى عمیق علمى و بینش گسترده, با زبان و قلم خویش, به تبیین دیدگاههاى اسلام پرداخت و این راه باریكتر از مو را در میان امواج ((تحجرگرایى)) و ((تجددمآبى)) با استوارى و موفقیت پیمود, نتیجه این تلاشهاى ارزشمند, آثار گرانقدرى است كه به صورت كتاب, مقاله, نوار سخنرانى و یادداشتهاى متفرقه به جاى مانده است.
((مجله پیام زن)) افتخار دارد كه براى نخستین بار و به مناسبت سالگرد شهادت استاد ارجمند, تحت عنوان ((زن و جامعه)) به ارایه بخشى از مباحث استاد, در زمینه مسایل ((قضایى)), ((سیاسى)) و ((اجتماعى)) زنان كه از آثار ((منتشره)) و ((منتشر نشده)) ایشان گردآورى نموده است, بپردازد.
گفتنى است كه هر چند در طول دو دهه اخیر و بخصوص در اثر ((انقلاب اسلامى)), این گونه مسایل روند تكاملى خود را طى كرده اند, ولى هنوز هم اندیشه هاى استاد, طراوت خود را حفظ نموده است و البته دقت در آن, زمینه تحقیق و تفحص بیشتر از سوى پژوهشگران را فراهم خواهد آورد و نیز یادآور مى شویم كه آن بخش از مطالب استاد كه در این مقالات بدون ذكر منبع آمده است, همه از متن سخنرانیهاى استاد شهید است كه در دسترس خوانندگان ارجمند قرار مى گیرد.
زن و دخالت در امور سیاسى
آیا زن مى تواند مسوولیتهاى سیاسى جامعه را به عهده بگیرد؟
آیا اسلام اجازه داده است كه زنان اداره اجتماع را عهده دار شوند؟
قبل از پرداختن به پاسخ, توضیح چند مقدمه لازم است:
1ـ طرح اصل مساله و ترسیم مرزهاى بحث:
آیا فعالیت زنان در خانه محصور است و آنان اجازه هیچ گونه فعالیت بیرون از خانه را ندارند؟
اگر چه در تصور برخى, فعالیت مجاز زن در خانه, و به خانه دارى, شوهردارى و بچه دارى, محدود مى گردد, ولى هرگز این نظریه را به اسلام نمى توان نسبت داد:
((اگر كسى بگوید زن را باید در خانه حبس و در را به رویش قفل كرد و به هیچ وجه اجازه بیرون رفتن از خانه به او نداد, البته این با آزادى طبیعى و حیثیت انسانى و حقوق خدادادى زن منافات دارد.))(1)
((آنچه اسلام مى گوید, نه آن چیزى است كه مخالفان اسلام, اسلام را بدان متهم مى كنند, یعنى محبوسیت زن در خانه ... حبس كلى زن در خانه, نوعى مجازات بود كه به طور موقت در اسلام براى زنان بدكاره مقرر شد))(2)
فعالیتهاى بیرون از خانه زنان را در چند مرحله باید مورد بررسى قرار داد:
مرحله اول:
فعالیتهاى غیر اجتماعى, مثل تاسیس یك موسسه خیاطى. در این مرحله استاد شهید با صراحت فرموده اند:
((به طور قطع به این مفهوم عام نمى شود گفت كه هر كار غیر از خانه دارى براى زن ممنوع است. مثلا زنى بخواهد یك موسسه خیاطى داشته باشد, این هم ممنوع باشد! نه, احدى چنین حرفى را نزده است و نخواهد زد)).
مرحله دوم:
فعالیتهاى اجتماعى, مثل خدمت در موسساتى كه فعالیت اجتماعى دارند. در این مرحله نیز مساله روشن است:
((به طور قطع و یقین هر كار اجتماعى را نمى شود براى زن ممنوع دانست, ما دلیلى نداریم كه اگر كارى از جنبه شخصى خارج و اجتماعى شد, براى زن جایز نیست, و در عصر حاضر هم كسى را پیدا نمى كنید كه بگوید كارهاى اجتماعى به طور كلى ممنوع است)).
مرحله سوم:
كارهاى دولتى. آیا مى توان قسمتى از كار یك دولت و نظام حكومتى را به زنها سپرد هر چند آن كار جنبه سیاسى نداشته باشد؟ مثل فعالیت در پست و تلگراف یا آموزش و پرورش؟ در این مرحله نیز استاد فرموده اند:
((صرف اینكه یك كار دولتى باشد, دلیل بر ممنوعیتش نمى شود.))
مرحله چهارم:
كارهاى اجتماعى كه به عنوان ((ولایت)) و سرپرستى جامعه تلقى مى شود. این گونه امور ولایى, دو گونه است:
الف) ولایت خاصه یعنى سرپرستى برخى اموال یا افراد, مثل اینكه یك زن, متولى و سرپرست اوقاف باشد و یا سرپرستى صغار (بچه هاى بى سرپرست) را به عهده بگیرد, استاد در این باره فرموده اند:
((آیا مى شود زن را وصى یا قیم بر صغار, یا ولى بر اموال قرار داد؟ این قطعى است كه هیچ مانعى ندارد, نمى شود گفت كه چون زن است, زن بودن مانع است كه او ((قیم)) بر صغار یا ((ولى)) بر اموال باشد, كما اینكه مساله تولیت اوقاف هم همین طور است.))
ب) ولایت عامه یعنى سرپرستى عمومى جامعه. تنها در این قسمت