لباس همان سطح هر چیزی است و در لایه های اولیه، هر فاعل شناسان با آن درگیر می‌شود در مفهوم عربی معنای ستر كردن، پوشاندن، مخفی كردن، و حتی بدل كردن را یادآوری می شود و پوشاننده شده را آن طور به نمایش می گذارد كه اقتضای ظاهری‌ اش باشد

سیر تاریخی پیدایش پوشاك

فصل اول

نگاهی به سیر تاریخی پیدایش پوشاك

لباس همان سطح هر چیزی است و در لایه های اولیه، هر فاعل شناسان با آن درگیر می‌شود در مفهوم عربی معنای ستر كردن، پوشاندن، مخفی كردن، و حتی بدل كردن را یادآوری می شود و پوشاننده شده را آن طور به نمایش می گذارد كه اقتضای ظاهری‌ اش باشد.

این امر كه بشر، براینشان دادن خود را از قدیم الایام مانند حیوانات (كه در زمان های خاص مثل جفت گیری یا نزاع تغییر ظاهر می دهند) مبدل شده، با هنر نقش اندازی اولین قدم د ر راه مفاهیم جدید پوشش را برداشته است، ما را به این گفته ویل دورانت كه «هنر در میان قبایل وحشی از نقش تزئینی و لباس پوستی و خال كوبی برخاسته» راهنما می‌شود. بشر نخستین، در مراسم خاص، بدن خود را با رنگ ها یا نقوشی زینت می داده تا در «جلب نظر» یا «جعل نظر» خود را نوع خاصی نشان دهد. به مرور  استفاده از رنگ به دلیل عدم ثبات از میان رفت و خال كوبی (Taboo) با هزار نیش سوزن جایگزین آن شد، سیر آرایش بدن پس از استفاده از پوست حیوانات كم كم به دوران جدیدتری رسید و بشر با دستیابی به تكنولوژی نساجی الیاف را به صورت پارچه تولید كرد و مفاهیم پوشش را تحت تاثیر قرار داد. در این سیر تكامل آن نقوش و رنگهایی كه با خالكوبی و رنگ كردن بدن یا با استفاده از پوست حیوانات و قطعات بدن آنها یا شاخ و برگ گیاهان، انسان را به نحوی دیگر نشان می داد یا می پوشاند به منسوجات منتقل می شد و پیشرفت فن آوری، ظواهر و نقوش جادویی، دینی، خانوادگی، طبقه بندی حرف، سطوح اجتماعی و غیره ... را به سوی تولید شكل یافته تر منسوج و البسه سوق داد و رسوم و آداب اجتماعی و نیز تكنولوژی نساجی و پوشاك را به سمت اشاعه و حفاظت از معانی و ظواهر كشاند.

هزاره دهم ق.م دوره ای است كه اصطلاحاً دوران نوسنگی نامگذاری شده است و معمولاً با نامهایی چون عصر استقرار، عصر دهكده نشینی، عصر كشاورزی  و عصر دامداری نیز شهرت داشته و به عنوان یكی از ادوار مهم تاریخ تكامل بشر از بعد فنی و معنوی محسوب می شود. باید گفت، پیش  از تاریخ اطلاع دقیقی از جوامع انسانی در دست نیست و آنچه گفته شد بیشتر بر اساس حدس و گمان بوده است. به نظر می رسد، پیش از این تاریخ انسان ها همانند گله های حیوانی در رفت و آمد بوده اند و از آنان آثار مادی ملموسی جز اشیای سنگی به دست نیامده است. و اما در مورد پوشاك، بافت و تاریخ آن، كه محور اصلی موضوع است و شاید بتوان آنرا به دوران پیش از نوسنگی نسبت داد، دوره ای كه با نامهای میان سنگی، پارینه سنگی و یا دوره پیش از تاریخ نامگذاری شده و از دو تا هفت میلیون سال پیش آغاز و تا ده هزار سال پیش (آغاز دوره نوسنگی) ادامه داشته است. برای شناخت دقیق تر از تاریخ بافت و پوشاك آنرا در سه مقوله:

1- پارچه و طرح                 2- فرم و شكل                             3- دوخت لباس

مورد بررسی قرار می دهیم.

1-   پارچه و طرح لباس

احتمال داده می شود اولین لباس ها توسط گروه های انسانی كه به ویژه در مناطق سردسیر زندگی می كردند تهیه شده است. آنها بعد از آن كه حیواناتی مانند گوزن، ماموت، گاو و حتی اسب را شكار می كردند كم كم به این نتیجه رسیدند كه می توان از پوست آنها برای پاپوش و یا تن پوش استفاده كرد و قطعاً فیزیك این حیوانات و تناسب آن با یك نیم تنه برای انسان تبلور این اندیشه را در ذهن آنها بیشتر كرد كه مثلاً بعد از شكار یك حیوان بزرگ، با كندن پوست آن می شود از این پوست به عنوان تن پوش استفاده نمود. هنوز هم این عادت در بعضی از انسان ها (پاره ای قبایل در آفریقا و آمریكای لاتین) وجود دارد كه علاقه مندند خود را به شكل حیوانات درآورده و نقشی را ایفا نمایند. حتی در نقش برجسته های باستانی نیز گاهی موجوداتی با پیكر انسان و سر حیوانی و یا بالعكس حیواناتی كه سر انسان دارند، دیده می شود.

پس این احتمال وجود  دارد كه تفكرات این گونه، ریشه در دوران بسیار قدیم داشته باشند، یعنی زمانی كه بشر از پوست حیوانات برای تهیه تن پوش استفاده می كرده است.

همانگونه كه پیداست فرم پوست به صورتی است كه گویا یك خط از زیر گردن تا انتهای بدن كه به پاها و باسن ختم می شود ادامه دارد كه می توان پس از جدا كردن سر، از همان خط روی پوست را برش داد، پس پوست، خود راهنمای بسیار مناسبی بود و طبیعت، خود به انسان كمك كرد تا چگونه از پوست حیوانات به عنوان البسه استفاده كند. این روش هنوز هم در بسیاری از مناطق سردسیر از جمله مناطق عشایر نشین شمال خراسان و یا اسكیموهای قطب شمال دیده می شود كه از پوست حیوانات برای خود لباس تهیه می كنند.

آنچه مسلم است تاریخ استفاده از پوست برای تهیه پوشاك به دوران خیلی گذشته می رسد كه مطمئناً بافت در آن هنوز جایگاهی نداشته و در آغاز دوران نوسنگی می‌توان حدس زد كه انسان كماكان از همان تجربه های گذشته استفاده می كرده است. ولی در نمونه هایی كه از نقاط باستانی «علی كش» ، «گنج دره» و «تپه سیلك»، از سال های هفت، هشت و نه هزار قبل از میلاد به دست آمده آثاری از بافت دیده می شود كه با توجه به قدرت آن می توان گفت این فن قبل از هنر سفال گری شكل گرفته است. برای نمونه در كف اتاق های این مناطق خطوط متقاطع و ضربدری به صورت بافت های بسیار ساده (یكی از رو یكی از زیر) به چشم می خورد كه آثاری از الیاف  بافته شده هستند و می‌توان از اینها به عنوان نخستین نمونه های بافت نام برد.

باستان شناسان بر این گمان اند كه همزمان با استفاده از الیاف گیاهانی مانند نی، (كه هنوز هم در شمال ایران رواج دارد) سبد بافی با استفاده از تركه های بید نیز معمول بوده است و به نظر می رسد كه آنها برای غیر قابل نفوذ كردن و یا جلوگیری از خلل و فرج این سبدهای حصیری كه عمدتاً بافت شطرنجی داشته اند ، بیرون و داخل آن را گل می زدند تا بتوانند مواد غذایی خود را در آن نگهداری كنند. باستان شناسان همچنین معتقدند كه اولین اشكال نیز با همان دستی كه با گل روی این سبدها كشیده شده، به وجود آمده است. به این صورت سطح بیرونی و داخل سبدهای بیدی بعد از گل مالیدن شكل سفال پیدا می كرده و خطوط متوازی به هم را نشان می داده است. علاوه بر این نقش های شطرنجی را نیز می توان دید كه نمونه هایی از آن در نقش هایی كه در ظرف كشف شده در «سیلك» به دست آمده و همان بافت را دارند، (به شكل خطوط افقی و عمودی) قابل مشاهده می باشد. پس اولین نمونه های قطعات منسوج (بافت) به حدود هشت هزار سال ق.م. می رسد. بنابراین انسان تا آن زمان فقط این فن را تا حدی می‌دانسته است كه بتواند از نی و بید برای بافت استفاده كند. اما تجربه استفاده از سایر الیاف مربوط به زمانی است كه انسان ها گوسفند و بز را اهلی كردند و با پشم آشنا شدند. در هزاره هفتم ق.م. انسان متوجه شد بعضی گوسفندها نمونه های گوشتی خوبی هستند و بعضی پشم مناسبی دارند و فهمید كه می توان با پشم این حیوانات كارهای دیگر كرد و بالاخره در هزاره ششم قبل از میلاد انسان استفاده از پشم را به صورت بافت و البته به صورتی خیلی ساده و ابتدایی آغاز نمود. ولی هنوز به دلیل نداشتن ابزار قادر به چیدن نبود. در نخستین لوحه های به دست آمده كه متعلق به چهار هزار سال قبل از میلاد است نیز به واژه «پشم كنی» به جای «پشم چینی» اشاره شده است و به نظر می‌رسد كه در آن زمان بشر به كمك دست یا تیغ سنگی موی گوسفندان را می كنده است.

آشنایی با فلز در هزاره پنجم قبل از میلاد، انسان را قادر به ساختن اشیای فلزی كرد و احتمال می رود كه ابزاری مانند قیچی نیز در این زمان ساخته شده باشد، لیكن تا هزاره چهارم ق.م. در گل نوشته های به دست آمده، اشاره ای به واژه «پشم چینی» نشده بود و این، احتمال ساخت قیچی را در هزاره قبل كم می كرد، اما قطعاً در این دوران دوك را می‌شناختند. دوك اولین و اساسی ترین وسیله برای بافت بود و كار ریسیدن پشم را با آن انجام می دادند. دوك های سفالی و چوبی اولین دوك های به دست آمده مربوط به هزاره پنجم و ششم ق.م. است (آثار به دست آمده در تپه سیلك، تپه قیچی ،‌ شهر سوخته و نیز كشورهای همجوار).

در 3500 قبل از میلاد تحول تازه ای به وجود آمد و آن تشكیل نخستین جوامع شهر نشین بود. در این دوره كارها شكل تخصصی به خود گرفتند و همانطور كه در گل نوشته های به دست آمده چه از «شوش» و چه در «ارك» (واقع در جنوب بین النهرین) نیز اشاره شده، بر فراوانی و تولید محصولات پارچه ای توجه بسیاری می شده است.

یعنی جامعه قادر بوده كارگاه هایی به وجود آورد كه در آن از گروه هایی از دختران و زنان برای پارچه بافی استفاده كند. در مورد چگونگی بافت قطعاً آنها تكنیك های خیلی ساده ای برای داشته اند كه هنوز هم آن تكنیك ها در مناطق عشایری و بعضی شهر ها مانند یزد و كرمان رواج دارد.

جهت دریافت فایل سیر تاریخی پیدایش پوشاك لطفا آن را خریداری نمایید