زراعت برنج
فصل اول:
مقدمه:
برنج از گیاهان زراعی مهم قاره آسیاست . دانه برنج و فراورده های حاصل از آن نزدیك به 40 درصد غذای مورد نیاز نصف مردم جهان را تشكیل می دهد و از لحاظ تولید جهانی نیز می تواند با گندم برابری كند (1).
برنج شامل دو گروه زراعی آسیایی و افریقایی است . در برنجهای گروه آسیایی برنج معمولی یا اوریزا ساتیوا[1] وجود دارد كه بومی آسیاست (تصویر 1-1) . در گروه برنج آفریقایی اوریزا گلابریما[2] را می توان نام برد كه بومی آفریقاست (تصویر 2-1) . حدس زده می‌شود كه زراعت برنج تقریبا 3000 سال قبل از میلاد مسیح در كشورهای هندوستان و چین متداول بوده است . گونه ساتیوا از لحاظ سطح زیر كشت، تولید ، و تغذیه اهمیت جهانی دارد . ولی زراعت و مصرف برنج گونه گلابریما بسیار كم است. و عمدتا به نقاط پراكنده ای در آفریقا محدود می شود (1).
سطح زیر كشت برنج پس از گندم از سایر غلات بیشتر است . نزدیك به 90 درصد سطح زیر كشت و تولید برنج به كشورهای خاور دور اختصاص دارد . بیش از نصف محصول سالانه برنج در جهان نیز در دو كشور هندوستان و چین تولید می شود . سطح زیر كشت و تولید منطقه آن به شرح جدول (1-1) است .
كشورهای گرمسیری و نیمه گرمسیری برمه ، تایلند ، ویتنام ، لائوس ، اندونزی ، فیلیپین ، پاكستان ، هندوستان ، ایالات متحده آمریكا ، ژاپن ، ایتالیا ، مصر ، اسپانیا ، چین ، برزیل ، كوبا ، مكزیك و استرالیا از جمله كشورهای تولید كننده برنج به شمار می رود . میزان تولید برنج در تایلند ، برمه ، ویتنام و لائوس بیش از مصرف داخلی است . نزدیك به 90 درصد برنج موجود در بازارهای بین المللی مربوط به این چهار كشور است . ایالات متحده امریكا ، برزیل ، ایتالیا و مصر از دیگر كشورهای صادر كننده برنج هستند .(1)
جدول (1-1) توزیع منطقه ای سطح زیر كشت و تولید شلتوك در جهان در سال 1971 برحسب درصد (1)
منطقه
|
سطح زیر كشت
|
تولید
|
|
اروپا
|
6/0
|
1/1
|
|
آمریكای شمالی
|
6/0
|
2/1
|
|
آمریكای لاتین
|
2/4
|
5/3
|
|
خاور نزدیك
|
5/0
|
6/0
|
|
خاور دور
|
8/90
|
0/90
|
|
آفریقا
|
8/2
|
5/2
|
|
استرالیا
|
كمتر 05/0
|
1/0
|
زراعت برنج در شمال ایران به ویژه در شهر رودسر ، و استان خوزستان تاریخچه طولانی دارد ; بنا به بعضی از روایات كشت این محصول قرن ها پیش از میلاد مسیح در زمان هخامنشیان رواج داشته است (1).
سطح زیر كشت ، تولید و عملكرد برنج در استانهای مختلف ایران برابر آمار منتشر شده از طریق وزارت كشاورزی در جدول (2-1) درج شده است. این جدول نشان می دهد كه نزدیك به 80 درصد محصول برنج ایران در دو استان گیلان و مازندران تولید می شود . زراعت برنج در استانهای فارس ، خوزستان ، اصفهان ، آذربایجان شرقی ، و نیز گرگان و گنبد متداول است . در سطوح كوچكی از مناطق بسیار خشك كشور مثل بلوچستان نیز برنجكاری دیده می شود (1).
مهمترین مناطق تولید كننده برنج در استان گیلان عبارت انداز : آستارا، بندر انزلی، فومن، زیبا كنار، رضوان شهر،خمام، لشت نشاء، هشت پر طوالش، لولمان، كوچصفهان، صومعه سرا ، آستانه اشرفیه، رودبار، رودسر، رشت ، سیاهكل ، لاهیجان و لنگرود .
مهمترین مناطق تولید كننده برنج در استان مازندران عبارت انداز : چالوس ،تنكابن،قائم شهر،نوشهر،ساری،آمل،بابل،نور،محمود آباد،علمده (رویان) گرگان گنبد (3) .
تولید برنج ایران تا اوایل دهه 1340 می توانست نیازهای داخلی كشور را تا حدی تامین كند اما در حال حاضر با توجه به افزایش سریع جمعیت و بهبود قدرت خرید مردم محصول داخلی كفاف نیازها را نمی دهند و مقادیر قابل توجهی برنج همه ساله به ناچار از خارج وارد كشور می شود (1).
جدول (2-1) سطح زیر كشت و میزان تولید شلتوك در سال 1366 در ایران (1)
|
ردیف
|
استانها
|
سطح زیر كشت
1000) هكتار)
|
تولید كل
( تن1000)
|
|
1
|
آذربایجان شرقی
|
7/7
|
25
|
|
2
|
آذربایجان غربی
|
8/0
|
4/1
|
|
3
|
اصفهان
|
5/6
|
9/28
|
|
4
|
ایلام
|
5/1
|
7/2
|
|
5
|
چهار محال و بختیاری
|
5/2
|
7
|
|
6
|
خراسان
|
6/0
|
5/1
|
|
7
|
خوزستان
|
9/36
|
7/104
|
|
8
|
زنجان
|
8/4
|
6/14
|
|
9
|
سیستان و بلوچستان
|
9/2
|
4/5
|
|
10
|
فارس
|
28
|
1/106
|
|
11
|
كردستان
|
1/0
|
1/0
|
|
12
|
كرمان
|
1/0
|
3/0
|
|
13
|
كهكیلویه و بویراحمد
|
8/4
|
3/13
|
|
14
|
گرگان و گنبد
|
17
|
2/53
|
|
15
|
گیلان
|
3/208
|
9/645
|
|
16
|
لرستان
|
4/0
|
9/0
|
|
17
|
مازندران
|
1/204
|
3/792
|
|
|
كل
|
527
|
3/1803
|
كل سطح زیركشت برنج در كشور ایران از 377 هزار هكتار در سال 1351 به 588 هزار هكتار در سال 72-1371 و به میزان 56 درصد افزایش یافته است ، در صورتی كه كل تولید برنج در این مدت به حدود 2/2 برابر رسیده است . در این مدت میانگین تولید در واحد سطح از 2679 كیلوگرم در هكتار به 3886 كیلوگرم در هكتار افزایش یافته است، جدول (3-1) (2).
جدول 3-1 سطح زیر كشت و تولید برنج در ایران
آمار نامه كشاورزی (51-1372)(2)
|
سال
|
سطح زیر كشت
( هزار هكتار)
|
عملكرد
(كیلوگرم در هكتار)
|
كل تولید
(1000 تن)
|
|
1351
|
377
|
2670
|
1008
|
|
1356
|
308
|
2440
|
752
|
|
1358
|
318
|
2900
|
919
|
|
1361-1360
|
483
|
3322
|
1600
|
|
1363-1362
|
429
|
2830
|
1215
|
|
1367-1366
|
465
|
3051
|
1418
|
|
1368-1367
|
518
|
3572
|
1854
|
|
1369-1368
|
524
|
3779
|
1981
|
|
1370-1369
|
573
|
4112
|
2356
|
|
1371-1370
|
597
|
3960
|
2364
|
|
1372-1371
|
588
|
3876
|
2280
|
در سال 1372 سطح زیر كشت برنج 588466 هكتار در كل كشور برآورده گردیده است كه از این مقدار 1/37 درصد مربوط به استان مازندران و 8/34 درصد مربوط به استان گیلان و بقیه سهم سایر استانها بوده است . از 2280768 تن كل تولید شلتوك كشور كه در سال زراعی 72-1371 بر آورد گردیده است ، استانهای مازندران و گیلان به ترتیب با 8/40 و 1/32 درصد بیشترین مقدار تولید را داشته اند و استانهای فارس ، گرگان و گنبد به ترتیب مقامهای سوم و چهارم را دارا می باشند. بیشترین مقدار عملكرد را استان اصفهان با 6214 كیلوگرم و كمترین را استان لرستان با 1351 كیلوگرم در هكتار داشته اند (2).
واژه برنج
نام عمومی :Rice نام عملی :Oryaza sativa.l
نام برنج از زبان هندی گرفته شده است كه به آن اریس(Arisi ) می گویند . در زبان انگلیسی به برنج Rice گفته می شود كه همان نام عمومی برنج است و در زبان فرانسه Riz ، ایتالیا Rizo ، روسی Ris و در زبان آلمانی به برنج Rise می گویند . در استان گیلان به برنج( بج) به خوشه آن ورزه (Vorze) و به شلتوك آن جو می گویند . كلمه شلتوك از كلمه هندی چلتو (Chalto) گرفته شده است . در زبان انگلیسی به شلتوك (دانه برنج همراه با پوست آن) Rice paddy گفته می شود (3).
كشت برنج در ایران از 2000 سال پیش متداول بوده است . در زمان هخامنشیان ، اشكانیان و ساسانیان نیز در ایران برنج كشت می شده است . هم اكنون استانهای گیلان و مازندران از مناطق مهم تولید برنج در كشور هستند . در این دو استان برنج به عنوان یكی از عمده ترین اقلام منابع محسوب می شود و در حدود 13 نوع غذای محلی از آن درست می شود . در استان گیلان از آرد برنج نوعی نان پخته می شود كه تحت عنوان برنجی نامیده می شود. در ایران غذایی كه از برنج درست می شود (پلو( نام دارد ، كه این واژه در زمانهای قدیم از جمله عهد صفویه نیز استفاده می شود (3).
در زبان گیلكی به پلو پلا (Pala ) گفته می شود ، بسیار محتمل است كه واژه از همین واژه گیلكی پلا گرفته شده است . در استان گیلان به برنج بج(Bajge) یا بنج گفته می شود و همچنین به مزرعه برنج بیجار (Bijar) به نشاء برنج تم (Tome) و به خزانه برنج تمبیجار (Tomebijar) گفته می شود . در این استان به شلتوك برنج جو گفته می شود و به مقداری از این شلتوك كه برای تهیه خزانه سال بعد در نظر گرفته می شود تخم جو(Tochmejoo) گفته می شود . برنج در استان گیلان مصارف زیادی از جمله تهیه آش برنج ، انواع نان و همچینین غذاهای محلی دیگر دارد . در برخی از روستاهای گیلان برای صبحانه نیز از برنج استفاده می شود . در صنعت از برنج برای تهیه الكل ، تهیه كاغذ و در منابع پارچه بافی استفاده می گردد همچنین چون دانه برنج حاوی مقدار زیادی نشاسته است لذا از آن برای تهیه نشاسته نیز استفاده می گردد. كاه برنج كه در استان گیلان و مازندران به آن كلش (Colash) گفته می شود دارای مصارف زیادی از قبیل مصارف تغذیه دام ، ساخت كندونج (انبار نگهداری برنج) ساخت دیوارها و سقف خانه های گلی روستایی و غیره است . در مناطق شمالی كشور ساقه برنج نیز مصارف زیادی از قبیل تهیه حصیر ، زنبیل ، كلاه حصیری ، انواع سبد و نظایر آن را دارد . همچنین در این استان هر ساله از كاه و كلش برنج برای آماده كردن محل نگهداری كرم ابریشم یا تلمبار (Telambar)استفاده می گردد . در استانهای گیلان ساقه برنج كه اشكل (Ashkal) نام دارد سوزانده می شود و در سطح خزانه به عنوان یك ماده تقویت كننده خاك ریخته می شود از پوست دانه برنج كه در مناطق شمال كشور آن را سپوس (Sopos) می نامند برای تقویت مزارع ، باغات و خوراك دام وطیور استفاده می شود . در صنعت نیز از ساقه برنج برای تهیه كاغذ استفاده می گردد (3).
جهت دریافت فایل زراعت برنج لطفا آن را خریداری نمایید