نیاز سنجی كاركنان اطلاعات استان خراسان رضوی
فصل اول
طرح مسأله
بیان مسأله
امروزه به موازات آموزشهای مرسوم نظام آموزشی و دانشگاهی، موسسات، ادارات و سازمانهای مختلف برنامههایی را طرح كرده و برای دستیابی به اهداف خاص خود به اجرا درآوردهاند. در اغلب كشورها آموزشهای ارائه شده برای همگان و آموزشهای تخصصی و كاربردی برای كارورزان و كاركنان بخشهای عمومی و خصوصی به عنوان صنعت رشد قلمداد می‌شود و سالانه بخش زیادی از درآمدهای آنان صرف توسعه و بهسازی فعالیت هایشان می گردد و همگام با رشد جمعیت و توسعه اقتصادی ـ اجتماعی این سرمایهگذاریها را افزایش میدهند و این همه بر این باور استوار است كه سرمایهگذاری در بخش آموزش و تربیت نیروی انسانی همانند سرمایه گذاری در دیگر عوامل رشد و توسعه دارای بازده اقتصادی است و در كنار آن پرورش مردم با فرهنگ و آگاه به عنوان آحاد جامعه، بهره‌وری و بهرهگیری بهینه از سایر سرمایه گذاریهای مادی و فرهنگی را افزایش می‌دهد. به همین دلیل بسیاری از كشورهای جهان سعی دارند به توسعه كمی و كیفی برنامه‌های آموزشی و تربیتی ـ فرهنگی خود پرداخته و مردم را از نعمت مجموعهای دانشهای عمومی و تخصصی كه برای بهزیستن ضروری می باشد، برخوردار سازند.
اساساً هر سازمان بر حسب یك نیاز عمومی و اجتماعی به وجود میآید. آنچه كه مسلم است این است كه یك سازمان برای این بوجود میآید كه كالایی را تولید و یا خدمتی را به جامعه عرضه كند. بدین جهت هر چه نیاز اجتماعی گسترده تر و حیاتی تر باشد امكان افزایش وتوسعه آن سازمان بیشتر است و این در حالی است كه سازمانها برای اینكه به اهداف خودشان نائل شوند، مجبورند با بخشها و گروههای مختلف موجود در جامعه ارتباط داشته باشند، به عبارت دیگر سازمانها نمی توانند مستقل از محیط باشند بلكه باید پیوسته با آن تغییر كنند و با آن تطبیق نمایند و تغییر خود را بهبود بخشند. در این زمان است كه نیازهای افراد، متناسب با شرایط محیط و نوع کار کارکنان مطرح می شود. این که اموزش ها مطابق با نیازهایی باشد که کارکنان در جریان کار احساس می کنند و در جهت حل مشكلاتی باشد كه در جریان كار با آن برخورد داشته اند مسئله مهمی است که اثر بخشی این دوره ها را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد.
در راستای تحقیق اهداف ناجا و با توجه به ضرورت و اهمیت استمرار آموزش های تخصصی، معاونت آموزش ناجا تلاش دارد علاوه بر اجرای آموزش های بدو خدمت دوره های آموزش تخصصی تكمیلی را بطور گسترده ای در طول خدمت كاركنان ناجا به اجرا در آورد. این دوره ها براساس نیازمندی معاونت ها و یگان های مستقل ناجا و با محوریت رشته های شغلی ناجا تعریف شده است.
مجموعه عناوین آموزش های مورد بحث در كتاب حاضر در ذیل رسته های انتظامی، اطلاعات، آگاهی، راهور، عملیات ویژه، مرزبانی، اداری، دارائی، آماد و پشتیبانی، مخابرات و الكترونیك، دریائی، فنی و مهندسی، بهداری، رایانه و سیستم، حقوق، مخارف اسلامی و علوم انسانی و همچنین آموزش های تخصصی تكمیلی مشترك و نیز آموزش های فرماندهی و مدیریت تقسیم بندی شده است.
آموزش های تخصصی تكمیلی با استناد به ماده 38 قانون استخدام ناجا (مصوب خرداد ماه 1383) و به منظور تكمیل آموخته های گذشته و روز آمد نمودن اطلاعات تخصصی كاركنان ناجا برای نیل به ترفیع و یا تصدی مشاغل خاص طراحی گردیده است و لذا همه ساله مورد بازنگری و تجدید نظر قرار می گیرد و آموزش های مورد نیاز به آنها اضافه می گردد.
در راستای تحقیق اهداف ناجا و با توجه به ضرورت و اهمیت استمرار آموزش های تخصصی، معاونت آموزش ناجا تلاش دارد علاوه بر اجرای آموزش های بدو خدمت دوره های آموزش تخصصی تكمیلی را بطور گسترده ای در طول خدمت كاركنان ناجا به اجرا در آورد. این دوره ها براساس نیازمندی معاونت ها و یگان های مستقل ناجا و با محوریت رشته های شغلی ناجا تعریف شده است.
مجموعه عناوین آموزش های مورد بحث در كتاب حاضر در ذیل رسته های انتظامی، اطلاعات، آگاهی، راهور، عملیات ویژه، مرزبانی، اداری، دارائی، آماد و پشتیبانی، مخابرات و الكترونیك، دریائی، فنی و مهندسی، بهداری، رایانه و سیستم، حقوق، مخارف اسلامی و علوم انسانی و همچنین آموزش های تخصصی تكمیلی مشترك و نیز آموزش های فرماندهی و مدیریت تقسیم بندی شده است.
آموزش های تخصصی تكمیلی با استناد به ماده 38 قانون استخدام ناجا (مصوب خرداد ماه 1383) و به منظور تكمیل آموخته های گذشته و روز آمو نمودن اطلاعات تخصصی كاركنان ناجا برای نیل به ترفیع و یا تصدی مشاغل خاص طراحی گردیده است و لذا همه ساله مورد بازنگری و تجدید نظر قرار می گیرد و آموزش های مورد نیاز به آنها اضافه می گردد. (معاونت آموزش ناجا[1]، 1383)
مساله ای كه این پژوهش قصد بررسی آن را دارد این است كه آیا این برنامه‌های آموزشی در راستای نیازهای شغلی كاركنان بوده است؟ و آیا کارکنان ناجا نیازهای اموزشی دیگری نیز دارند که باید براورده شود؟
اهمیت و ضرورت مساله:
فعالیتهای آموزشی و فرهنگی مانند هر یك از فعالیتهای وسیع دیگر با مشكلات نیروی انسانی، سازماندهی مواد و تجهیزات و غیره روبرو است. ضرورت انجام این فعالیتها ازیك سو و محدود بودن منابع از سوی دیگر باعث شده است كه روشهایی ابداع شود تا بهره‌برداری هر چه بیشتر از منابع برای دستیابی به اهداف امكان پذیر گردد، از جمله این روشها ارزیابی و بررسی نیازها است.
اتفاق نظر برنامه‌ریزان و نظریه‌پردازان آموزشی، روی بنا گذاری هدف بر پایه نیازها، نشان دهنده اهمیت شناسایی، اولویت بندی و به كارگیری «نیاز» در تدوین برنامه است. تعریف نیاز به عنوان فاصله بین وضع موجود و وضع مطلوب در برنامه‌ریزی‌های آموزشی بیشتر استفاده می‌شود. جایگاه نیاز در تدوین هدف، برای برنامه‌ریزی‌های آموزشی آنجاست كه بدون اطلاع از كمبودهای موجود امكان تنظیم هر طرح یا نقشه‌ای برای اقدام بیهوده است. زیرا زیربنای منطقی تصمیم‌گیری را حل مسئله یا بهبود موقعیت تشكیل می‌دهد. از این رو:
1- هرگاه تصمیم به اقدام گرفته شد،
2- باید به هدفگذاری پرداخت
3- برای این كار اولین گام «سنجش نیاز»[2] است.
این اقدام می‌تواند از تصمیم یك فرد برای رفع احتیاجات زیستی یا رشد روانی، تا اراده یك جامعه برای توسعه فردی ـ اجتماعی، نوسان داشته باشد. مسلم است هر چه نیاز اساسی‌تر باشد، هدف كلی‌تر، دامنه اقدام وسیع‌تر، حجم عملیات گسترده‌تر و حساسیت دستیابی به نتیجه افزونتر خواهد بود.
از مشخصه‌های نظام‌های تربیتی و فرهنگی امروز، روز افزونی رسالتهای آن، برای تطابق كاركردهایش با نیازهایی است كه جامعه احساس می‌كند. نتیجه این انطباق، ساخته شدن «شهروند رشید» به تعبیر افلاطونی آن است ـ یعنی كسی كه شایستگی زندگی در «نیك شهر»[3] را داشته باشد و به توسعه آن نیز یاری رساند.
ناكارآمدی نظام آموزشی در تشخیص نیازها، آن را دچار ارتجاع و سكون می‌سازد، غفلت یا خطا در اولویت بندی‌نیازها، از میزان بهره‌وری آن به شدت خواهد كاست و منابع بسیار گرانبها و برگشت ناپذیر انسانی و مادی را تباه خواهد ساخت. تشخیص اولویت نیازها، در مرحله بعدی، زیر مجموعه‌های یكی از مقوله‌های سه گانه را نیز در بر می‌گیرد چنانكه پیشتر گفته شد، اولویت بندی به معنی ترجیح مطلق یك نیاز بر دیگری نیست. بلكه
1) تشخیص مهمترین نیازها
2) تعیین نقاط هم پوشی نیازها
3) سنجش نسبت توجه به هر نیاز در هدفگذاری را شامل می‌شود.
پیمودن دقیق مراحل هدفگذاری برنامه، بویژه در ارتباط با نیازها، می‌تواند مهمترین منبع صرفه‌جویی در منابع كمیاب به حساب آید. همیشه در این راه حتی با خرج و تفحصی وسواسی در عملیات، نتیجه بی بنیاد و ظاهر فریب است، ضمن این كه جستجوگران را نیز از برآیند رسیدگی خشنود نمی‌سازد. زیرا گویی پولها آب شده‌اند و در زمین رفته‌اند. منابعی كه در اثر عملیات بی ارتباط با هدفها و هدفهای نامربوط به نیازها، صرف می‌شود بسیار سنگین است نه تنها منابع مادی بلكه به هزینه كردی ضمنی، اما اساسی و گرانبهاتر از طلا، یعنی زمان یا فرصت از دست رفته[4] نیز پرداخته می‌شود.
اهداف تحقیق :
هدف كلی تحقیق‌عبارت است از شناخت نیاز های اموزشی کارکنان اطلاعات سازمان ناجا.
اهداف جزئی طرح عبارتند از :
1ـ بررسی مطابقت آموزش های ارائه شده در طی دوره های عرضی به کارکنان اطلاعات با نیازهای شغلی آنان
2- بررسی میزان تاثیر اموزش های ارائه شده به کارکنان اطلاعات در طی دوره های عرضی
4ـ بررسی کفایت اموزش های ارائه شده به کارکنان اطلاعات در طی دوره های عرضی
سوالات تحقیق
- کارکنان اطلاعات استان خراسان رضوی دارای چه نیاز های اموزشی هستند؟
- آموزش های ارائه شده به کارکنان اطلاعات استان چقدر با نیازهای آنان مطابقت دارد؟
- تاثیر اموزش های ارائه شده به کارکنان اطلاعات در طی دوره های عرضی چقدر است؟
- کفایت اموزش های ارائه شده به کارکنان اطلاعات استان در طی دوره های عرضی چقدر است؟
فرضیه های تحقیق:
1) آموزش های عرضی ارائه شده به كاركنان اطلاعات استان كافی نبوده است.
2) آموزش های عرضی ارائه شده به كاركنان اطلاعات استان خراسان در افزایش كارایی آنها موثر بوده است.
3) آموزش های عرضی ارائه شده به كاركنان اطلاعات استان مطابق با ماموریت های محوله آنان نبوده است.
تعریف مفاهیم
- دوره های عرضی
به آموزش های مذکور در تبصره 2 ماده 33 قانون استخدام ناجااطلاق می گردد كه به منظور تامین سایر نیازمندی های آموزشی کارکنان ناجا اجرا و مدت آن کمتر از یک ماه می باشد.
آموزش های عرضی دو گونه اند:
الف) آموزش های تخصصی کوتاه مدت
ب) آموزش های ضمن خدمت
- کارکنان اطلاعات
منظور کارکنان رسمی معاونت اطلاعات استان خراسان رضوی و کارکنان معاونت های اطلاعات شهرستان ها و هنگهای مرزی تابعه این استان می باشند.
نیاز
هر موجود زنده نیازهایی دارد كه ارضای آن شرط بقاء، رشد و تكامل آن است. این موضوع در مورد انسان نیز صدق می‌كند. هر نوع فعالیت آگاهانه انسان، در نهایت به سوی ارضای نیازها هدایت می‌گردد. فن هرمان در سال(١٨٣٢)واژه نیاز را چنین تعریف می‌كند:احساس كمبود، همراه با كوشش در جهت برطرف كردن آن. بنا به تعریف دیگر، نیاز فاصله و خلا بین واقعیت موجود و شرایط مطلوب است كه با توجه به ارزشهای جامعه امكان ظهور می‌یابد و اگر امكان تغییر شرایط موجود برای‌ارضای آن وجود نداشته باشد به صورت بالقوه باقی می‌ماند. این تعریف از سه بخش تشكیل شده‌است:
١.فاصله‌بین شرایط موجود و واقعی(تفاوتهایی كه همیشه وجود دارد و افراد را به نیازمند و نیازمندتر تقسیم می‌كند)و شرایط‌مطلوب در جامعه باید مشهود باشد.
1- این شكاف و خلا باید به عنوان نیاز مورد پذیرش جامعه (اگر جامعه همگن‌باشد و همه بخشهای آن از مجموعه واحدی از ارزشها تبعیت كنند و آنها را پاس بدارند) قرار گیرد و با ارزشها و پندارهای آن همخوانی داشته باشد.
2- این شكاف و خلا باید از نظر امكان تغییر، قابل بررسی و بطور بالقوه ارضاءشدنی باشد.
نیاز سنجی:
هدف از نیازسنجی آموزشی شناسایی ملزومات عملكرد یا نیازهای یك سازمان به منظور كمك به جهت دهی منابع در بخشهایی كه نیاز بیشتری وجوددارد می باشد، یعنی نیازهایی مد نظر هستند كه ارتباط نزدیكی با رضایت بخشی اهداف و فعالیتهای سازمانی دارند و باعث بهبود بهره وری و تولید كالاها و خدمات با كیفیت می شوند.
نیازسنجی اولین گام در اجرای برنامه های آموزشی بهبود و بهسازی عملكرد مدیران و كاركنان می باشد و از یافته های آن برای تعیین اهداف آموزشی، انتخاب و طراحی برنامه های آموزشی، اجرای برنامه ها و ارزشیابی از آنچه كه آموزش به وجود آورده است استفاده می شود.
این فرآیندها یك سیكل پیوسته ای را به وجود می آورند كه همواره با نیازسنجی آموزشی آغاز می شود.