بررسی تحول شناخت اجتماعی و رابطه آن با طراز تحول شناختی در كودكان
چكیده
این پژوهش با هدف بررسی تحول شناخت اجتماعی و رابطه آن با طراز تحول شناختی در كودكان مقاطع مهدكودكی، پیش دبستانی و كلاس دوم مدارس ابتدایی شهر اصفهان انجام شده است. بدین منظور123 آزمودنی (61 پسر و 62 دختر) به صورت تصادفی و با استفاده از نمونه گیری خوشه ای از مهدهای كودك و مدارس ابتدایی 3 منطقه ی جغرافیایی شمال، مركز و جنوب شهر اصفهان انتخاب شدند. اطلاعات لازم با استفاده از تكالیف نگهداری ذهنی سطح و طول پیاژه برای سنجش طراز تحول شناختی، و نیز تکالیف باور کاذب برای بررسی شناخت اجتماعی کودک جمع آوری گردید. نتایج تحلیل داده های پژوهش با روش های همبستگی پیرسون و تحلیل واریانس نشان داد: شناخت اجتماعی در کودکان، از روندی تحولی پیروی می کند و افزایش این توانایی را با افزایش سن در کودکان تأیید كرد( P<0/0001). علاوه بر این یافته ها حاکی از آن بود که بین شناخت اجتماعی و طراز تحول شناختی كودكان رابطه مثبت معنی داری وجود دارد (10P<0/00). همچنین تفاوت معنی داری بین دو جنس از نظر متغیر های مورد بررسی مشاهده نشد.
مقدمه
یكی از مسائل عمده‌ای كه كودكان با آن مواجه اند شناخت دنیایی است كه در آن زندگی می‌كنند. با توجه به مفهوم شناخت، بدیهی است که شناخت به وسیله افراد شکل می گیرد اما نباید از این نکته غافل شد که شناخت، با ارتباط فرد با دنیای خارج آغاز می شود و اساساً یک محصول اجتماعی است (رید، 1996). ارتباط با دنیای خارج، نه تنها ارتباط با اشیای مادی و بی جان طبیعت،که در واقع به طور عمده ای ارتباط با افراد است (فلاول، 1998 ترجمه ماهر، 1377). برای ما بزرگسالان امری بدیهی است كه جهان مادی و دنیای اجتماعیِ مادی، دارای اشیاء و پدیده‌هایی هستند كه می توان آنها را براساس ویژگی های معنایی طبقه بندی كرد( هترینگتون و پارك، 1998، ترجمه طهوریان و همكاران 1377). اما به نظر می رسد کودکان برای دستیابی به چنین درکی نیازمند گذر زمان هستند. ارتباط کودکان با افراد متضمن شکل گیری شناخت اجتماعی در آنهاست. به طور کلی چگونگی مفهوم‌سازی كودك از دیگران و چگونگی درك افكار، احساسات، نیات و دیدگاه آنها ما را به سمت مفهومی هدایت می كند كه امروزه در روانشناسی، شناخت اجتماعی نامیده می شود و همانند دیگر مفاهیم، تعاریف متعددی از آن ارائه شده است. فرایند‌های شناخت اجتماعی، فرد را در پیش‌بینی رفتار دیگران،كنترل خود و در نتیجه تنظیم تعاملات اجتماعی توانا می‌سازد ( اسلومكوسكی و دان 1996، به نقل از حجازی و ظهره وند، 1380). فلاول و میلر(1988) معتقدند :" شناخت اجتماعی به ادراک تفکر و استدلال درباره انسان ها و روابط انسانی اطلاق می شود." شناخت اجتماعی، از نظر دامون ( 1992- 1982 به نقل از محسنی،1383) به برداشت كودك از دنیا و پدیده‌های اجتماعی، چگونگی سازمان دادن به آنها و نیز فرآیند‌های شناختی- اجتماعی گفته می شود كه از خلال آنها تجربه اجتماعی مورد ادراك قرار می‌گیرد و دانش اجتماعی كسب می گردد. از دید سیگلمن و شفر(1999) شناخت اجتماعی عبارت است از چگونگی تفكر مردم درباره افكار، احساسات، انگیزه‌ها و رفتار‌های خود و دیگران. شناخت اجتماعی كودك، شناخت انگیزه‌ها، احساسات، نیاز‌ها و علائق دوستان، همسالان، هم باز‌ی ها، پدر، مادر و تفكرات درباره خود و ارتباط با دنیای اجتماعی و با دیگران است. به زعم میلر ( 2002 به نقل از مشهدی،1382) این اصطلاح به چگونگی درك كودكان از افكار، قصد ها، احساسات، نظر‌ات، رفتار‌افراد دیگر و نیز روابط اجتماعی از قبیل دوست‌یابی اشاره دارد. نظر پیاژه در مورد شناخت اجتماعی بر مشابهت‌های شناخت كودك با استدلال او درباره دنیای جسمانی تأكید دارد. برای مثال خودمیان بینی كودكان هم استدلال منطقی كودكان و هم تفكر آنها درباره افراد درگیر را تحت تأثیر قرار میدهد ( فلاول و همكاران، 1993؛ برنز، 2001 به نقل از امیری، 1381). بسیاری از پژوهش ها در باره شناخت اجتماعی از نوشته ها و نظریات پیاژه الهام گرفته است. از آنجا که پژوهشگران شناخت اجتماعی تحت تأثیر نظریه تحول شناختی هستند جای تعجب نیست که بسیاری از آنان این موضوع را که استنباط و استدلال کودک درباره افراد و روابط اجتماعی مراحل یا سطوحی را پشت سر می گذارد و از لحاظ کیفی متمایز است تأئید می کنند. هرچند در کودکان مختلف مراحل دارای سرعت متفاوتی هستند اما به هر حال هر مرحله ی پیشرفته تر، بر اساس مرحله ی قبلی است ولی خصوصیات و ساخت سازمانبندی شده ی جدیدی دارد( ماسن و همکاران،ترجمه یاسایی، 1380). تحول دانش کودکان در مورد دیگران، توصیف آنها از ویژگی های افراد و نتایجی که از رفتارآنها استنباط می کنند، از گسترده ترین حیطه های بررسی شناخت اجتماعی است. هترینگتون و پارك (1998 ترجمه طهوریان و همكاران، 1377) براین باورند كه تحول شناخت اجتماعی، یعنی این كه كودكان چگونه دیدگاه‌ها، عواطف، افكار و مقاصد خود و دیگران را درمی یابند و درباره روابط اجتماعی و نهاد‌های اجتماعی فكر می‌كنند. نظریه پردازانی که به شناخت اجتماعی و تحول آن علاقمند هستند از دو نظریه غالب در این زمینه در تحقیقات خود بهره می گیرند: نظریه تحول شناختی پیاژه که درک کودک از روابط انسانی را وابسته به طراز تحول شناختی آنها می داند و معتقد است ویژگی های غالب در هر مرحله از شناخت بر استنباط ها و نتیجه گیری های کودک از افراد و روابط بین فردی تأ ثیر دارد؛ و نظریه نقش پذیری رابرت سلمن که شناخت اجتماعی را به صورت روندی تحولی که مستلزم نقش پذیری هایی از جانب کودک برای درک روابط انسانی است در نظر گرفته و مراحل پنجگانه ای را ارائه می کند (سیگلمن و شفر، 1999 ). نظریه پردازان شناختی- تحولی معتقدند شیوه ای که کودکان در مورد خود و دیگران می اندیشند تا حد زیادی بستگی به طراز تحول شناختی آنها دارد. کودکان 3 تا 6 ساله پیش عملیاتی بیشتر به وجوه ادراکی محرک ها و وقایع توجه دارند و به همین دلیل روابط خود را به صورتی بسیار عینی توصیف می کنند، به ظواهر و متعلقات افراد توجه می کنند و یا در مورد کارهایی که آنها انجام می دهند اظهار نظر می کنند. با کاهش خود میان بینی و دستیابی به مفاهیم نگهداری ذهنی ، کودکان علاوه بر توجه به ظاهر افراد ، به مقایسه خود با دیگران می پردازند و برای توصیف افراد از مفاهیم روانشناختی استفاده می کنند. در سن12 تا 14سالگی نوجوانان وارد مرحله انتزاعی می شوند، و می توانند سازمان یافته تر و منطقی تر بیندیشند یعنی می توانند مفاهیم انتزاعی را در توصیف روابط خود مورد استفاده قرار دهند. سلمن (به نقل ازسیگلمن و شفر،1999) معتقد است: " برای شناخت یک فرد، کودک باید بتواند دیدگاه طرف مقابل رادر نظر گرفته افکار، احساسات، انگیزه ها و تمایلات او را درک کند و به طور خلاصه عوامل درونی رفتار فرد را بفهمد. اگر کودکی هنوز نتوانسته است به این مهارت های نقش پذیری دست یابد چاره ای ندارد جز این که در توصیف دیگران به ویژگی های ظاهری اشاره کند. سلمن تحول این نقش پذیری را با ارائه داستان هایی با موقعیت های تعارض آمیز، در کودکان بررسی کرد و مراحل پنجگانه خود را ارائه نمود : مرحله صفر : مرحله خود میان بینی و عدم تمایز در سن 3 تا 6 سالگی است. مرحله یک : نقش پذیری بر اساس اطلاعات اجتماعی در سن 6 تا 8 سالگی است. کودکان در این مرحله می دانند که دیدگاه دیگران می تواند متفاوت از دیدگاه آنها باشد، اماعلت این تفاوت دیدگاه رادر اطلاعات در یافتی متفاوت می دانند. مرحله دو: مرحله نقش پذیری خود اندیشی در سن 8 تا 10 سالگی است. کودک می داند حتی با دریافت اطلاعات یکسان افراد می توانند دیدگاه های متفاوتی داشته باشند، اما هنوز قادر نیست دیدگاه خود و دیگران را به طور همزمان در نظر بگیرد. مرحله سه : مرحله نقش پذیری متقابل در سن 10 تا 12 سالگی است . در این مرحله کودک می تواند ناظر سومی را هم در نظر بگیرد و عکس العمل های او را پیش بینی کند. مرحله چهار : نقش پذیری جمعی در سن 12 تا 15 سالگی است. نوجوان در این مرحله دیدگاه افراد را با گروهی که خود در آن عضویت دارد، مقایسه می کند و انتظار دارد که همه افراد دیدگاه گروه او را اتخاذ کنند (سیگلمن و شفر ، 1999).
پیشینه پژوهش
به استناد پشتوانه‌ای غنی از یافته‌های پژوهشی و تجربی می‌توان با اطمینان خاطر به این پرسش پاسخ مثبت دادکه برداشت كودكان از دنیای اجتماعی به موازات سن آنها تغییر می كند. از جمله پژوهش های صورت گرفته در زمینه شناخت اجتماعی و تحول آن در كودكان می توان به پژوهش گوروچاری و سلمن(1988) اشاره داشت. آنها توانایی نقش‌پذیری پسران را در 3 مقطع زمانی مورد ارزیابی قرار دادند. دو ارزیابی اولیه با فواصل زمانی2 سال جدا شده بود و ارزیابی‌های دوم و سوم به فاصله زمانی 3 سال بود همگی آنها نشان می دهندكه از حدود سن 5 سالگی به بعد نمرات كودكان به طور صعودی در توانایی اتخاذ دیدگاه اجتماعی (شناخت اجتماعی) افزایش می‌یابد و هیچ كودكی در همان مرحله باقی نمی‌ماند. این داده‌ها پیشرفت مرحله‌ای این توانایی را قویاً تأیید می‌كنند. ویمرو پرنر (1983) نیز در4 آزمایش متوالی، بر روی کودکان 3 تا 9 ساله نشان دادند كودكان 3 تا 4 ساله هنوز درك صحیحی از افكار و حالات ذهنی دیگران ندارند اما 57 درصد کودکان 4 تا 6 ساله و 86 درصد کودکان 6 تا 9 ساله به طور دقیق و درست به تكلیفی كه به منظور ارزیابی شناخت اجتماعی آنها استفاده شده بود(در قسمت ابزار توضیح داده خواهد شد) پاسخ می دادند. جنکینز و استینگتون (1996) در پژوهشی بر روی كودكان 3 تا 5 ساله به وجود رابطه بین توانایی عمومی زبان و شناخت اجتماعی دست یافتند و زبان را پیش‌بین مناسبی برای توانایی درک افكار و باور های دیگران دانستند. علاوه بر این پژوهش آنها نشان داد شناخت اجتماعی در كودكان خانواده پرجمعیت بالاتر است. علاوه بر این كاتینگ و دان (1999) نیز در پژوهش خود به تفاوت های فردی در شناخت اجتماعی و درك اشاره كرده اند. جوكار و فولادچنگ (1379) در پژوهشی به بررسی و مقایسه دیدگاه‌گیری درون فردی و بین فردی در كودكان پیش دبستانی پرداختند و نشان دادند كودكان دوره پیش دبستانی خودمیان نیستند و می‌تواند دیدگاه های دیگران را درك كنند. در پژوهشی دیگر حسنیه (1380 به نقل از مشهدی،1382) نشان داد با افزایش سن توانایی كودكان در دیدگاه‌گیری و ذهن خوانی افزایش می‌یابد.
اهداف پژوهش
1.آگاهی از روند تحول شناخت اجتماعی در کودکان سنین مختلف
2.آگاهی از تفاوت های جنسیتی احتمالی در روند تحول شناخت اجتماعی کودکان
3. بررسی رابطه احتمالی شناخت اجتماعی با طراز تحول شناختی دركودكان
سوالات پژوهش
1. آیا شناخت اجتماعی در كودكان گروه های سنی مختلف با افزایش سن، افزایش می یابد؟
2.آیا از نظر تحول شناخت اجتماعی بین دختران و پسران تفاوتی دیده می شود؟
3.آیا شناخت اجتماعی در كودكان با طراز تحول شناختی آنها رابطه دارد؟
روش پژوهش
جامعه آماری این پژوهش تمام کودکان دختر و پسر مهد کودکی، پیش دبستانی و کلاس دوم کلیه مهدهای کودک و مدارس ابتدایی دولتی شهر اصفهان، در سال تحصیلی 84-83 بودند. که در این پژوهش سه گروه مهد كودكی (42 نفر با میانگین سنی 4 سال و 5 ماه)، گروه پیش دبستانی (40 نفر با میانگین سنی 5 سال و 9 ماه)و گروه كلاس دوم (41 نفر با میانگین سنی 8 سال) با استفاده ازروش نمونه گیری خوشه ای با حجم كلی 123 نفر، از سه منطقه جغرافیایی اصفهان انتخاب شدند.
جهت دریافت فایل بررسی تحول شناخت اجتماعی و رابطه آن با طراز تحول شناختی در كودكان لطفا آن را خریداری نمایید