بررسی وضعیت اقلیمی بندر انزلی
اصل اول موقعیت :
با بررسی‌های زمین‌شناسی، حدود 15000 سال پیش، جزیره‌ای از سطح آب دریای خزر، سربرآورد كه بعدها به نام انزلی نامیده شد و به عنوان مهمترین بندر سواحل جنوبی دریای خزر و ایران معروف گردید.
این جزیره بر اثر فعل و انفعالات جوی و سایر عوامل طبیعی، به صورت حالیه از دو قسمت انزلی و غازیان شكل گرفت و كانالی بین این قسمت ایجاد گردید كه آب چهار رودخانه از شرق (سوسرروگا ـ پیر بازارروگا ـ راست خاله ـ و نهنگ روگا) و یك رودخانه از غرب (شنبه بازارروگا) از طریق آن به دریا وارد می‌گردد.
انزلی مهمترین بندر ایران در ساحل دریای خزر است كه در ساحل جنوب غربی این دریا در آخرین قسمت شرقی زبانهای كه مرداب را از دریا جدا می كند قرار دارد.
گملین در سال 1771 در مورد انزلی چنین می‌نویسد:
شهر انزلی یا به طوری كه روشها نوشته‌اند به دو قسمت قدیم و جدید تقسیم میشود. در قسمت قدیمی جزایر و ارامنه ایرانی كسی سكونت ندارد و در قسمت جدید بازرگانان روسیه و ارامنه تابع روسیه زندگی می‌كنند.
در قدیم تمام خانه‌ها بدون استثنا از جگن «نوعی نی» ساخته شده بود. به دلایل زیادی كه جای شگفتی باقی نمی‌گذارد به نظر میرسد كه قدمت این بندر بیش از پنجاه سال نمی‌باشد. به سبب اینكه بناهای آن با چنین وسیله ساده ای ساخته شده. حریق در آنجا خسارت زیادی به بار آورده است. كلبه‌ها یا دكانهای چوبی این بندر در معرض همه نوع رطوبت ناشی از اختلافات جوی می باشد و چون این رطوبت بدون هیچ واسطه‌ای به آنها میرسد نمیتواند بی‌ضرر باشد.
كلیسای ارامنه در میان دو قسمت قدیم و جدید شهر واقع شده است. شهر در طول ساحل امتداد مییابد و به صورت جاده طویلی است كه به وسیله چندین جاده قطع میشود و این همان جای است كه خلیج شروع میشود و در زیر به دو شاخه كه به هم متصل است تقسیم می گردد. آب عده‌ای از رودخانه‌ها به این خلیج می‌ریزد.
این خلیج تقریباً انزلی را به صورت جزیره‌ای در آورده است كه شامل تعداد زیادی دهكده میباشد.
در گذشته عده‌ای از مردم از طریق كشاورزی و عده دیگر از راه قایقرانی امرار معاش می‌كردند.
خاك انزلی ماسه است و همین خاك است كه ساختمان بناها را به صورتی محكم و سخت در می آورد ولی از طرف دیگر در فصل پائین این منطقه بارانهای فراوانی دارد خسروخان گرجی كه در سال 1230 هجری كه گیلان را داشت بناهای زیادی در آنجا ساخت كه از جمله می توان پارك توپخانه، قورخانه، دیده بان (چراغ دریائی)، چند حمام و بازار كوچكی شامل دوازده دكان ر ا نام برد و باغی هم به نام باغ شاه در میان پشته ساخت.
حدود موقعیت:
بندر انزلی دارای 37 درجه و 28 دقیقة عرض شمالی و 49 درجه و 28 دقیقة عرض شمالی و 49 درجه و 28 دقیقه طول شرقی است. ارتفاع آن از سطح دریا 15- است و از شمال به دریای خزر ـ از جنوب به مرداب انزلی ـ از مشرق به خمام و رشت ـ از مغرب به منطقه طوالش محدود میشود. در سال 1370 هـ . ش جمعیت مركز شهرستان 697/64 نفر و جمعیت كل شهرستان 275/122 نفر و دارای یك شهر و یك بخش و دو دهستان مشتمل بر سی و چهار آبادی است و به دو قسمت تقسیم میشد محلات قدیمی از انزلی كهنه آباد و محلات جدید تازه آباد نام داشت. زمانی كه رابینو در ایران بود این شهر دارای 790 دكان، 3 كاروانسرا و تعداد زیادی انبار یك مدرسه پسرانه و یك مدرسه دختران به روش مدارس اروپائی و هشت مكتبخانه و یك مدرسه روسی و یك مدرسه ارمنی بود.
پیدایش و سوابق تاریخی بندر انزلی:
وجه تسمیه، نام شهر:
نام انزلی[1] همیشه همانند معمائی مورد توجه همگان خصوصاً اهالی بندر انزلی بوده و هست و در هر فرصتی كه پیش آورند درباره آن به بحث می‌نشینند و هر كس بدلخواه و یا بنا به شنیده‌هایش به تعبیر و تفسیر می‌پردازد. در این میان عده‌ای نیز از كلمه انزلی بدشان می‌آید و آنرا زائیده افكار بلشویك‌ها می‌دانند. در حالی كه اگر همین عده قدری به خود زحمت بدهند و به بررسی بپردازند خواهند دید كه نام انزلی صدها سال جلوتر از انقلاب بلوشیكی بر این شهر نهاده شده است. این نام چرا و در چه تاریخی بر این شهر گذارده شده معلوم نیست و تاریخ سكوت كامل اختیار نموده كه تا این تاریخ اطلاعات دقیقی هنوز در دسترس قرار نگرفته است. اما بعدها مداركی بدست آمده كه نمایانگر معمای اسمی این شهر تا حدود گردید. بسیاری از اهالی خصوصاً پیرمردان ما وقتی با این سئوال روبرو می‌شوند كه چرا نام این شهر را انزلی نهاده‌اند؟ بلافاصله جواب می‌دهند:
دو برادر بودند یكی بنام انزان و یا «انزال» و دیگری به نام غازان كه یكی این طرف ماند این شهر را نام خودش كرده و بعداً به مرور زمان شد «انزلی» و آن یكی هم آن طرف ماند و آنرا هم به نام خودش گردانید كه بعدها تبدیل به «غازیان» شد.
درباره نام انزلی وجه تسمیه[2]: روایت است كه دو برادر تركمن بنامهای غازان و انزان به این ناحیه آمده‌اند و به آبادانی آنجا پرداختند و به همین سبب انزلی به نام انزان و غازیان به نام غازان خوانده شد.
تاریخچه شهرستان بندر انزلی:
قدیمی‌ترین زمانی كه در متون تاریخی از انزلی یاد شده، سال 863 هجری قمری است كه در آن زمان یك دهكده كوچك بوده است. از اوایل دوره صفویه، این ناحیه مورد توجه انگلیسی‌ها، روس‌ها و دولت مركزی ایران كه پایتخت آن قزوین بود، قرار گرفت. انگلیسی‌ها در تجارت ابریشم گیلان با دایر كردن شركت تجارتی در مسكو، راه رشت- بندر انزلی- بادكوبه به اروپا را رونق بخشیدند و انزلی به عنوان «دروازه اروپا» معروف شد. با روی كار آمدن پهلوی اول و توجه وی به بندر انزلی، این بندر بازسازی و اسكله‌های جدیدی در انزلی و غازیان ساخته شده و اداره بندر و كشتیرانی مجهز گشت. در حال حاضر بندر انزلی یكی از زیباترین شهرهای گیلان و مجهزترین بندر كرانه‌های دریای خزر است كه سالانه هزاران تن كالا توسط كشتی، از آن خارج و یا به آن وارد میشود.
مراكز تاریخی و باستانی:
كاخ میان پشته:
این كاخ در میان باغی دل‌انگیز و بزرگ به مساحت تقریبی 17 هكتار در غازیان بندر انزلی ساخته شده و از یك سو مشرف به دریا و هم اكنون در اختیار نیروی دریایی میباشد. كاخ میان پشته پس از آتش سوزی كاخ «خوشتاریا» به دستور رضا شاه و در شرق آن ساخته شد. زیربنای این كاخ 1168 متر مربع است و بدنه آن از سنگ قواره بلوك، به صورت دو جداره ساخته شده است.
زیباترین عنصر این كاخ، راه پله مارپیچ آن است كه تا زیر شیروانی امتداد مییابد.
عمارت معتمدی:
این ساختمان كه در بلوار بندر انزلی واقع و هم اكنون پاسگاه نیروی انتظامی است. در سال 1234 ه.ق (1198 خورشیدی) به دستور «معتمدالدوله میرزا عبدالوهاب» در دو طبقه ساخته شده است. این بنا یكی از قصرهای دوره قاجاریه و محل سكونت همراهان شاه یا بزرگان آن دوره بوده است.
عمارت گمرك:
از دیگر بناهای تاریخ گیلان، عمارت گمرك و محل استقرار نیروی دریایی است كه هر دو به دوره پهلوی مربوط است. اصل بناهای اداره بندر به دوره قاجار تعلق دارد و روس‌ها آن را ساخته اند ولی در دوره پهلوی بازسازی شده است. این بنا در گذشته مورد استفاده دسته موزیك ارتش بود و لذا به «ساختمان موزیك» شهرت یافته است.
عمارت شهرداری:
عمارت شهرداری انزلی كه نمونه‌ای از معماری دوره پهلوی در گیلان است، در قسمت بالای پارك بلوار واقع شده و مشابه دیگر بناهای دوره پهلوی است كه برای فرمانداری‌ها و شهرداری ها ساخته شده‌اند. علاوه بر كاخ‌ها و عمارت های تاریخی كه مورد اشاره قرار گرفت، در استان گیلان ساختمان‌های قدیمی دیگری نیز وجود دارند كه از لحاظ قدمت و ویژگی‌های معماری جالب توجه‌اند مهمترین این عمارت ها عبارتند از: عمارت اداره پست، عمارت استانداری سابق، عمارت كلاه فرنگی، سرای طاقی كوچك و بزرگ، سرای چینی چیان و سرای محتشم كه كلا در رشت قرار دارند و یادگار دوره قاجار هستند.
بقعه بی بی حوریه (خانم حوریه):
این بقعه در شالور، در كنار راه انزلی- رشت قرار دارد و گفته میشود آرامگاه خواهر امام رضا (ع) و از دختران امام موسی كاظم (ع) است. بقعه تأسیساتی از قبیل زایرسرا، مجسد با دو گلدسته بلند و زیبایی كاشی كاری شده، سرایداری عمومی و پاركینگ میباشد.
محلات:
در سال 1859 م كه مكنزی انزلی را دید در این شهر دو محله وجود داشت:
قلعه بازار كه محله ثروتمندان بود و در آن اكثر ساختمان‌ها آجری بودند و بامهای سفالی داشتند و كهنه بازار كه در طول مرداب تا سنگر تا قسمت شرقی انزلی كشیده میشد.
این شهر 353 خانه داشت كه فقط 50 خانه دارای بام سفالی بود و همچنین 150 دكان و سه مسجد و سه تكیه هم در آن وجود داشت.
با گذشت زمان اصلاح راه انزلی به تهران جنبش قابل ملاحظه‌ای از نظر توسعه‌ای به این شهر داد. به طوری كه این شهر اكنون دارای 1500 خانه است كه 700 خانه آن گالیپوش و بقیه سفالی هستند. جمعیت این شهر با خارجیانی كه در آن به سر میبرند به 8000 نفر میرسد. این تعداد در زمستان به نسبت قابل توجهی زیاد میشود. زیرا عده زیادی از اهالی خلخال و دیگر نقاط در فصل سرما برای كار به این شهر رو می آورند. انزلی امروز از مشرق به مغرب در حدود دو كیلومتر در مسیر ساحل طول دارد كه فاصله آن تا دریا از 5 تا 700 متر تغییر مییابد.
محلات قدیمی انزلی به نام كهنه آباد و محلات جدید به نام تازه آباد نامیده میشود. در این شهر 790 دكان و سه كاروانسرا و تعداد زیادی انبار دو مدرسه به اسلوب مدارس اروپا یكی مخصوص دختران و یكی برای پسران و هشت مكتب خانه و یك مدرسه روسی و یك مدرسه ارامنه وجود دارد.
چهار مسجد به نام مسجد خان كه با یك تكیه وسیلة مرحوم محمد هاشم خان انزانی در اواخر دوره سلطنت محمد شاه ساخته شد و به آن مسجد جامع هم میگویند، مسجد سرخی كه به وسیلة طایفه استاد محمد رضی بنا شد و به تازگی به وسیله عمید همایون مرمت گردید و مسجد تازه كه به وسیله مرحوم حاجی سید شفیع آقا مجتهد بنا گردید، در آن دیده میشود.
طوایف:
طوایف قدیمی انزلی همان طوایف سرخی و استاد محمد رضی است. طایفه استاد محمد رضی حیدری بودند و مشهورترین فرد این طایفه طهماسب خان بن قدم علی بن كرم علی از چومثقال بوده است. این شخص لقب خان را اوایل دوره سلطنت فتحعلی شاه بدست آورد. پیش از پنجاه خانواده از اعقاب این طایفه در رشت و انزلی سكونت دارند. رئیس كنونی این طایفه میرزا رفیع خان پسر طهماسب خان است.
اصل طایفه دریابیگی از بجنورد خراسان است كه از آنجا به لنكران منتقل شدند، و مورد محبت میرحسن خان طالش فرزند میر مصطفی خان قرار گرفتند و هر دو خانواده با هم پیمان خویشاوندی بستند.
در سال 1183 هجری تعدادی از ارامنه ایرانی در انزالی ساكن بوده‌اند. ولی فقط 45 خانواده ارمنی در این شهر زندگی می كنند . كلیسای آنها در اوایل سلطنت ناصر الدین شاه در اثر حریق ویران گردید اما 30 سال قبل آن را از نو ساختند. امور كلیسا به وسیله یك كشیش اداره میشود.
بیشتر مردم انزلی از پیشه ورانی تشكیل شده است كه كار آنها عبارت از حمل نقل كالا و مسافر روی مرداب یا صید میباشد. بازرگان معمولاً در بازار هستند. دوره گردها و طواف‌ها كه به بازار مج معروف اند با كرجی به بازارهای مختلف می‌روند و كالاهایی به منظور فروش خریداری می كنند. آنها به چهارشنبه بازار و پنجشنبه بازار طالشدولاب و از آنجا به جمع بازار كپورچال می روند و بعد برای شنبه بازار به انزلی برمی‌گردند. این بازرگانان از دهقانها برنج، جو ، كتان ، ماهی ، توتون، میوه، ابریشم، و زغال و چوب می‌خرند و در عوض به آنها چای، قند، لباس، پارچه‌های نخی، صابون و مصنوعات مسی و آهنی می‌فروشند. رقم عمده صادرات برنج، خشكبار و پنبه است كه به روسیه فرستاده میشود و رقم عمده واردات چای و نفت و قند قماش است كه از روسیه می‌آید در این شهر سه مؤسسه برای خشك كردن پیله وجود دارد، كه دو تای آن در میان پشته و سومی در غازیان است.
شش انبار نفت در انزلی و حوالی آن وجود دارد. اهالی انزلی حصیر و سبد و طناب می‌سازند. كرجی بانها از نظر شجاعت و تهور و مهارت در كار خود معروف هستند و گاه گاه در باد و طوفان شدید با خطرات فراوانی مواجه می‌گردند. كشتیهای انزلی هم مانند كرجی‌های آن كف مسطح دارند و آنها را نیز در كناره مرداب درست می‌كننده و معمولاً 5/7 متر طول دارند. همه آنها در قسمت جلو و عقب دارای نوك برآمده هستند. تعداد زیادی از این كشتیها در امتداد ساحل حركت می كنند، و در دهانه رودخانه و خلیجهائی كه در طول ساحل هستند لنگر می‌اندازند.
دریاچه یا خلیج‌انزلی به مقداری آب وسیع و ساكن اطلاق میشود. مرداب كه از آب رودخانه های متعددی تشكیل میشود، به وسیله دو زبانه باریك شنی از سمت مشرق و مغرب از دریا جدا می‌گردد. آب مرداب جز در نزدیكی انزلی و میان پشته آرام و بی حركت است اما هنگام طوفان آب دریا وارد مرداب میشود. قسمت بزرگ این مرداب در مشرق خطی كه رشت را به انزلی متصل می‌كند وسعت می‌گیرد. پهنای مرداب میان دهانه رودخانه پیربازار و انزلی در حدود ده كیلومتر است و بزرگترین طول آن از جنوب شرقی به شمال غربی به سی كیلومتر میرسد. عمق آن از 25/1 متر تا 80/2 متر تغییر مییابد اما معمولاً از سی تا نود سانتی متر تجاوز نمی‌كنند.
لنگرگاه انزلی بیشتر از آنچه كه برای كشتیها مناسب و مساعد باشد خطرناك به نظر میرسد. كف خلیج پر از سنگ ریزه و پوشیده از شن است، به طوری كه كشتیها ناچار می‌شوند شبها لنگر برداشته و در دریا به سر برند. این خلیج باز است و در معرض باد شمال قرار دارد و این باد در فصل پائیز و زمستان آنچنان شدید است كه پهلو گرفتن كشتیها را دشوار می‌سازد تنها مدخل مرداب میان انزلی «مغرب» و غازیان «مشرق» واقع شده است. این معتبر 180 الی 270 متر پهنا دارد. به سبب طوفان، تند بادها طوری شن در مرداب انباشته میشود كه كرجیهائی كه آبخور آنها از 60 تا 75 سانتی‌متر تجاوز می‌كند نمی‌توانند از آن عبور كنند و برای این كار باید در انتظار باد مناسبی باشند.
دولت ایران در سال 1896 میلادی به هیأت مأمورین جاده انزلی به قزوین اجازه حفر دهانه خلیج انزلی و ساختن موج شكن و بر پای كردن یك فانوس دریائی را اعطا نمود. این هیأت می‌تواند پس از خاتمه كارهای خود جهت توقف كشتیها مالیاتی كه از 10% عایدات سالیانه آنها تجاوز ننماید مقرر دارد. مدت این قرارداد 75 سال است و در پایان این مدت تمام چیزهای ساخته شده در تملك دولت ایران قرار خواهد گرفت.
جزیزه‌ای كه معمولا كشتیها در آن لنگر می اندازند قلم گوده نام دارد كه در امتداد خارجی یا جنوبی و انتهای شرقی ساحل گسترش یافته و معبری عمیق شبیه به رودخانه‌ای كه 125 متر عرض و طول زیادی دارد، به جا می‌گذارد. در این معبر كشتیها می‌توانند كاملاً در نزدیكی ساحل لنگر انداخته و مانند اینكه در حوضچه یا باراندازی باشند در نهایت اطمینان بارگیری نمایند و یا كالای خود را تحویل دهند. در مقابل این بندرگاه جزیره دراز میان پشته قرار دارد كه پوشیده از درخت بوده و جنگلی است. این جزیره به معبر مذكور منظره یك رودخانه را می دهد. در غازیان كشتیها مقابل اداره گمرك و در طول دو موج شكن چوبی بار خود را خالی می‌كنند.
میان پشته بیش از یك متر از آب بالا نیست و غالباً بادهای شدید آنرا دچار سیل زدگی می‌كند. بیشتر طول آن از شرق به غرب 1260 متر و پهن ترین قسمت آن در حد شرقی به 765 متر میرسد. ساحل شمالی 630 متر است و در محلی كه رودخانه به دریا میرسد قرار دارد. میان پشته سابقاً یك انبار باروت كوبی داشت و در آنجا آثاری از باغی به نام باغ شاه كه مربوط به زمان خسرو خان است و همچنین پنج ویلا و چهل و پنج كلبه ماهیگیری و دو موسسه برای خشكاندن پیله و باغی به نام یوسف آباد دیده میشود. این جزیره به میان پشته كوچك و میان پشته بزرگ تقسیم میشود. میان پشته كول جزیره كوچكی است در بالای میان پشته كه در آن درخت كاشته شده است.
قلم گوده در مشرق میان پشته و در بالای غازیان واقع شده شده از نیزار پوشیده است . در زمین خشك قلم گوده گاه‌گاه چهار پایان اهلی چرا می كنند. میان گوده جزیره كوچكی است كه از نیزار پوشیده شده و در بالا و نیمه راه غازیان و میان پشته واقع شده است. اكبر آباد جزیره بسیار كوچكی است كه میان میان گوده و قلم گوده قرار دارد. در مشرق انزلی و جنوب زبانهای كه مرداب را در بر‌می‌گیرد جزایری است كه به صورت باغی یا چمن دیده می‌شوند و عبارت است از: خشكی، سید كاظم باغ، پله علی باغ، میرحسن باغ.
مراد گوده به صورت سلگاه «استخر» می باشد و اهالی كولیور از آنجا برای شكار مرغابی استفاده می كنند در این منطقه كسی كه زندگی خود را با شكار مرغابی می گذراند سل‌بر نامیده میشود.
جزیره كه یك قسمت از آن زیر كشت رفته و كنف می‌دهد و در پنج كیلومتری انزلی در شمال مازورك در انتهای جزیره آبكنار قرار دارد. جزیره چراغ پشتان در 6 كیلومتری انزلی و در مشرق مراد گوده قرار دارد.
چهار فرضیه یا چهار دهكده ساحلی شامل دهكده هائی است كه در امتداد ساحل شرقی مرداب انزلی واقع شده . چهار دهكده اصلی كه این منطقه نام خود را از آنها می‌گیرد عبارت است كه كولیور، بشمین ، سنگاچین، كپور چال. بیشتر مردم این منطقه از راه صید و شكار زندگی می‌كنند.
زبان و لهجه[3]:
نظر به اینكه زبان اصلی و اولیه اكثریت اهالی انزلی گیلكی است لذا بطور مختصر درباره ریشه زبان گلیكی اشاره میشود. (زبان ساكنین این بندر بطور كلی تمام ساكنین گیلان) یكی از شاخه‌های زبان پهلوی موسوم به «گیلك» است كه با تحولات و تصرفات بسیار بصورت كنونی در آمده است ولی از آنجائیكه این ناحیه سالها از تعرض اجانب محفوظ مانده و مردم این سازمان كمتر با بیگانگان آمیزش كرده‌اند در نتیجه زبانشان از آلودگی مصون مانده و امروزه هم بسیاری از لغات پارسی سره در آن رایج است. گیلكی را زبان شناسان جزو گروه زبانهای شمال غربی ایرانی یا گروه زبانهای ایرانی كرانه دریای كاسپی می‌دانند دیگر زبانهای این گروه عبارتند از:
كردی، بلوچی، طالشی، لهجه‌های مركز ایران و بخشی از لهجه‌های فارسی و ارموری «افغانستان و پاكستان» و پراچی « تاجیكستان ـ افغانستان ـ هندوستان».
جاذبه‌های طبیعی:
تالاب انزلی:
تالاب انزلی در ساحل جنوب غربی دریای مازندران در غرب دلتای سفید رود و در جنوب بندر انزلی گسترده است. این تالاب از غرب به كیور چال و آبكنار، و از جنوب به صومعه سرا و بخش‌های شهرستان رشت، محدود است. محدوده آب تالاب انزلی بیش از 100 كیلومتر مربع است كه آب رودها، نهرها و زهكش‌های كشاورزی واقع در حوزه‌های آبریز به آن می‌ریزد. چشم انداز‌های زیبای تالا، جاذبه‌های شگرف به منطقه بخشیده‌اند. محیط آبی و زنده تالاب انزلی و ساخته است. بیش از 20 گونه ماهی در تالاب انزلی وجود دارد كه 11 گونه از آنها بومی، هشت گونه مهاجر و یك گونه نیمه مهاجرند.
تالاب انزلی یكی از بهترین و مناسب‌ترین زیستگاه‌ها برای گونه‌های مختلف پرندگان مهاجر است. هر سال پرندگان مهاجر مانند غاز، قو، اردك، مرغابی، چنگر و دیگر پرندگان شناگر در پیرامون آن اسكان موقت می‌گزینند. تالاب انزلی و جزایر آن، چشم‌اندازهایی بسیار دارند و مشتاقان فراوان طبیعت را به سوی خود جلب می‌كنند.
تجارت:
اهالی انزلی كاسب بودند و به بازرگانی و كرجی بانی اشتغال داشتند. دكانهای انزلی یك طبقه بودند و در آنها مایحتاج سكنه به فروش می‌رسید. صرافان زیادی در بازار بودند. با توجه به موقعیت تجاری این شهر اكثر اهالی به كار حمل و نقل كالا و مسافر، روی مرداب مشغول بودند. در انزلی مركبات و سبزیجات و میوه فراوان به عمل می‌آمد.
صادرات عمده در این زمان ابریشم بود كه از رشت می‌آمد . بار كشتیهائی كه به انزلی می‌رسید تنها برای بازرگانی رشت نبود بلكه قسمتی از آن به بندر لنگرود، فریدون كنار و شهر های دیگر فرستاده می شد و عملیات بازرگانی نقداً انجام میشد و از شش ماه تا نه ماه بازرگانان به این كار مشغول بودند. پس از آن بازرگانان به هشترخان می‌‌رفتند. امنیت بازرگانی ارمنی‌ها تضمین شده بود چون اینان در هنگام جنگ بازرگانیشان بهره خوبی به گمرك می‌رساندند. تجار آذربایجان، گیلانی و تجار شهرهای دیگر در لنكران، باكو و حاجی ترخان تجارتخانه داشتند.
كشتیرانی:
انزلی برای تجارت با روس اهمیت ویژه‌ای داشت ولی كمی آب در نزدیكی سواحل آن و سنگهائی كه نزدیك به سطح آب قرار گرفته بودند مانع از دخول كشتیهای بخار در آن میشد. كشتیها نمی‌توانستند در بندر داخل شوند بلكه در فاصله‌ای از بند در آب متوقف می‌شدند و كشتیهای بخار كوچك و كرجی‌های متعدد به استقبال آنان رفته و مسافر و بارهای آنان را به انزلی حمل می كردند. كشتیهای بخار در فصل تابستان هفته‌ای یك مرتبه از بادكوبه به انزلی می‌آمد ولی در فصل زمستان هر پانزده روز یك مرتبه حركت می‌كرد.
سردار منصور سد چوبی در كنار دریا مقابل گمرك خانه ساخت تا كشتیها بتوانند به ساحل نزدیك شوند. سابقاً بین شبه جزیره انزلی و غازیان و میان پشته كه به فاصله نزدیك هم قرار گرفته‌اند به وسیلة قایق ارتباط برقرار می‌گردید اما در زمان سلطنت رضا شاه فرمان ساختمانی یك پل بین این سه جزیره صادر شده و در تابستان 1314 ه.ش این كار شروع و در تابستان 1316 ه.ش خاتمه یافت. این پل از سه قسمت تشكیل شده و قسمتی از آن آهنی و متحرك است و برای عبور كشتی آن را به سمت بالا حركت می‌دهند و پل میان پشته غازیان به طول 40/210 و عرض 10 متر كه 6 متر آن برای عبور وسائط نقلیه و 4 متر آن برای پیاده رو میباشد.
جهت دریافت فایل بررسی وضعیت اقلیمی بندر انزلی لطفا آن را خریداری نمایید